انواع زرشک
زرشک از خانواده BERBERIDACEAE بوده و حدوداً دارای200 نوع است که در آسیا، اروپا، آمریکای مرکزی و آمریکای جنوبی به صورت درخت یا درختچه با برگهایی خاردار یا بی خار دیده می شوند.
گلهای فراوانش به رنگ طلایی بسیار خوشرنگ بوده و میوه اش خوشه ای است. در اورپا تنها نوع BERBERIS VULGARIS وجود دارد که در زمینهای سنگلاخی و آهکی هم می روید. چوبش، زرد رنگ و خیلی سخت است و در خاتم کاری و صنایع ظریفه مورد بهره برداری قرار میگیرد. در ریشه و پوست آن ماده ای به نام BERBERIN وجود دارد.
نوع زینتی با گلهای زرد رنگ وجود دارد که میوه هایش نیز به رنگ زرد رنگ هستند. این نوع زرشک معمولاً به صورت درختچه در باغهای منازل یا پارکهای بزرگ و کوچک، کاشته می شوند.
نوع بی دانه آن در بیرجند و قاینات کاشته می شود به نام BERBERIS ORIENTALIS ناممیده می شود که از آن در چاشتی خوراک مثل: زرشک پلو و ته چین پلو و هم چنین مربا استفاده می شود. این زرشک در مناطق استان خراسان در باغهای زرشک کاشته می شود و بعد از رفع نیاز داخلی، مقداری از آن به کشورها و امیرنشینهای اطراف خلیج فارس صادر می شود.
نوع دیگر زرشک دانه دار است که در جنگلهای شمال ایران به صورت وحشی فراوان بوده و به دلیل داشتن بذر، مثل نوعی قبلی از آن در تهیه مربا یا زرشک پلو بهرهبرداری نشده ولی در تهیه رب زرشک و آب زرشک که نوشابه ای گواراست و باعث رفع تشنگی می شود استفاده می شود. میوه های بوته وحشی را در جنگلها معمولاً از روی درختچه های خودرو جمع کرده، به فروش می رسانند.
ارتفاع بوته های انواع زرشکها، ساختمان و فرم برگهای آن و رنگ میوه ها، عواملی هستند که با اتکاء به آنها می توان زرشکها را به انواع مختلف تقسیم کرد. هیچ یک از انواع زرشکها به صورت خام مصرف نمی شوند و مزه همه آنها ترش است.
بعضی از انواع زرشکها، همیشه سبز بوده و برخی تنها در بهار و تابستان سبز هستند. از انواع همیشه سبز معمولا به صورت گیاهان زینتی استفاده می شود. نوع BERBERIS JULIANA در مقابل سرما و یخبندان زمستانی، فوق العاده مقاوم است و ارتفاع بوته این گیاه زینتی، تا 2 متر هم می رسد.
انواع زرشکهایی که تا کنون در ایران دیده شده اند عبارتند از:
- CRATAE CINA: جنگلی است و به صورت وحشی در دامنه های جنوبی البرز می روید. درختچه ای است به بلندی یک متر، درازای خار آن تا 3 سانتیمتر هم می رسد.
- INTEGERRIMA: بلندیش تا 3 متر هم می تواند برسد. بیشتر در شمال آذربایجان یعنی، در اطراف خوی و قطور به صورت وحشی دیده می شود ولی در نواحی دیگر مثل منجیل تا زنجان، اطراف کرج هم وجود دارد.
- ORIENTALIS: در جنوب خراسان در باغهای به صورت اهلی و به منظور بهره برداری کشاورزی کاشته می شود.
- VULGARIS: ارتفاعش می تواند تا 5/2 متر هم برسد و در شمال ایران و آذربایجان به صورت وحشی می روید.