خرید نهال

انواع مرکبات

پونسیروس: فقط یک گونه دارد که پونسیروس تریفولیانا (poncirus trifoliata) نامیده میشود. این جنس به شکل درختچه هایی به ارتفاع 3 تا 5 متر و خیلی پر تیغ است. از این گیاه بیشتر به عنوان پایه برای انواع سیتروس و ایجاد دورگ ها استفادهمیکنند.

فورچونلا : شامل درختان پاکوتاه است که برگ های ریزی دارند. میوه های آن به شکل کشیده یا گرد هستند. درختان این گونه را کومکوات (kumquat) می نامند. میوه های کومکوات به رنگ زرد طلایی و کوچک اند (به قطر 5/2 سانتی متر ) که به مدت طولانی قابلیت نگهداری دارند. چون پوست این میوه ها تلخ نیست؛ بلکه کمی ترش مزه و دارای طعم مطبوعی است، از آنها برای تهیه مربا، کنسرو شده، مارمالاد و یا به صورت تازه خوری همرا با پوست استفاده میکنند. در ضمن به علت پاکوتاهی، به صورت زینتی در گلدان نیز نگهداری میشود. از نظر زمان رسیدن، در گروه زودرس تا میان رس قرار گرفته و میوه های آن را میتوان به خوبی و بدون کاهش قابل توجه وزن، به مدت طولانی روی درخت نگهداری نمود.

جنس فورچونلا گونه های مختلفی دارد. میوه گونه های Fortunella hindsii و F. japonica گرد یا بیضوی شکل اند. هیبرید F. carassifolia شیرین تر است. هیبرید دیگری به نام لیمکوات (limequat) وجود دارد که دورگ لایم و کومکوات است. دورگ کالاموندین، دورگ حاصل از    نارنگی * ماندرین است. کالاموندین میوه بسیار ترشی دارد.

سیتروس: درختانی به نسبت بزرگ هستند، با ارتفاع 6-20 متر، برگ های منفرد و صاف، دمبرگ کم و بیش پهن و عریض، گل های منفرد که به صورت خوشه های کوچک در بغل برگ ها قرار گرفته اند. به جز موارد استثنایی گلهای آن کامل و دارای هر دو جنس نر و ماده هستند.  میوه های آن خوراکی هست و حجره هایی دارد که در آنها سمت خوراکی قرار گرفته اند. گونه های مرکبات به طور آزادانه با یکدیگر دورگ گیری میشوند.

گونه های مختلف گروه سیتروس

1.پرتقال :

از مشخصات ظاهری و ترکیبات شیمیایی چهار گروه عمده پرتال های گرد، نافدار، خونی و غیر اسیدی را میتوان نام برد.

• پرتقال های گرد یا معمولی

مهمترین آنها والنسیا (valencia)، هاملین (Hamlin) و پرتقال مارس (mars) است. هاملین زودرس ترین پرتقال شمال ایران است. این میوه پوست نازکی دارد، گوشت آبدار، شیرین و بافتی ترد و خاصیت انباری بالایی دارد.

• پرتقال والنسیا

رقمی پرمحصول و دیررس که میوه آن به دلیل داشتن آب فراوان، بوی مطلوب و اسید کم، مورد علاقه بسیاری از ایرانیان است. با آب و هوای جنوب کشور، به ویژه جیرفت سازگاری دارد. در شمال ایران به لحاظ سرمای زمستان و رو به رو شدن میوه های نارس با دمای زیر صفر، امکان بهره برداری مطلوب ندارد.

2-1-1 پرتال مارس

اندازه میوه آن متوسط تا درشت، میوه های آن به نسبت بدون بذر اند و در شرایط مطلوب به خوبی رنگ میگیرند. رمی زود رس است. گوشت میوه رنگ گرفته و پر آب است. و طعم شیرینی دارد. پوست میوه صاف به نسبت نازک و با خاصیت انباری خوب است. این نوع برای کشت در مناطق جنوب و شمال ایران توصیه میشود.

2-1 پرتقال های ناول ( نافدار ) (navel)

به طور گسترده کاشت شده اند. آنها بدون بذرند وعادت به تشکیل یک میوه ثانویه دارند، که در داخل و انتهای میوه اصلی رار گرفته است. ازین گروه دو رم مهم را شرح میدهیم :

1-2-1 واشنگتن ناول (Washington navel)

طعم خوب، آسانی در کندن پوست و بدون بذر بودن، از ویژگی های آن است. از جهش ژنتیکی شاخه رقمی از پرتقال سلکتا (selecta) به وجود آمده است که مادر سایر ارقام پرتال های نافدار به شمار میرود. همه ارقام این گروه میوه ای گوشتی و درشت دارند که گاهی وزن هر یک از میوه ها به 500 گرم نیز می رسد و برای تازه خوری مناسب اند. ناف میوه در این رقم کوچک و به صورت دوقلو است. رقمی زودرس و مقاوم به سرماست؛ که در زمان گل دهی و تشکیل میوه به خشکی و دمای زیاد هوا بسیار حساس است.

2-2-1 تامسون ناول (Thomson navel)

از جهش ژنتیکی شاخه ای از رقم واشنگتن ناول در کالیفرنیای آمریکا به وجود آمده است. میوه آن در مقایسه با پرتقال واشنگتن ناول به نسبت کوچک، کشیده، مخروطی و پوست نازک و صاف است. رنگ پوست آن کم رنگ تر، پره های میوه گوشتی و پر آب تر، خوش عطر و طعم، بدون بذر است و یا به ندرت بذر دارد. این رم نسبت به سرما مقاوم بوده و زودتر از واشنگتن ناول میرسد.

3-1 پرتقال های سانگوین یا خونی (sanguine)

گوشت میوه آنها رنگدانه های صورتی و قرمز دارد. بسیار خوش طعم هستند و منشا مدیترانه ای دارند و در این مناطق که شب های سرد و روزهای گرم دارند، میوه ها تولید رنگ قرمز میکنند. دلیل تولید رنگ در گوشت این میوه هنوز معلوم نشده است، ولی شدت نور، دمای هوا و واریته در آن دخالت دارد. از انواع آنها مورو، تاروکو و سانگینلو معروف اند.

1-3-1 پرتقال مورو (moro)

میوه هایی به اندازه متوسط، به نسبت گرد، پوست نازک و آبدار هستند. در زمان رسیدن گوشت میوه، آلبالویی رنگ و تعداد بذر آن کمتر یا بدون بذر است. از ارقام زودرس محسوب میشود. سطح پوست ناصاف و زمان رسیدن کامل به رنگ پرتقالی همراه لکه های سرخ و صورتی کم رنگ یا رگه های قرمز است.

2-3-1 تاروکو (tarocco)

میوه های آن اندازه متوسط دارد و از میان سه نوع پرتقال های خونی، شاید شیرین ترین و خوشمزه ترین آنها باشد. آن را نیمه خونی می دانند که تصور میشود از موتاسیون نوع سانگینلو (sanguinello) به دست آمده است.

3-3-1 سانگینلو

پوست مایل به قرمز رنگ با بذر کمی دارد. آن را سانگینیلی هم می نامند. برای اولین بار در اسپانیا شناخته شد.

4-1 پرتقال های غیر اسیدی

آنها را پرتقال های شکری می نامند. گروه کوچکی را تشکیل میدهند که ارقام مختلفی دارند. به دلیل اسیدیته پایین میوه آن طعم و مزه شیرین دارد. این نوع پرتقال ها بیشتر در بازارهای محلی عرضه میشوند. رقم لایما (Lima) از مهمترین ارقام غیر اسیدی است.

ارقام یافا ( جافا ) (jaffa) و بیروتی را نیز میتوان نام برد. پرتقال جافا بومی فلسطین اشغالی است. کیفیت میوه آن به سبب کافی نبودن نور و دما، در ایران به خوبی فلسطین، مصر، لبنان و مراکش نیست.

5-1 پرتقال های محلی ایران

تعدادی از این ارقامئبومی شمال ایران اند. مانند شهسواری، آملی و بهشهری. برخی دیگر نیز در جنوب کشورند؛ مانند بمی، شهداوی، جهرمی و جیرفتی.

پرتقال های جنوب درشت تر و شیرین تر از پرتقال های شمال اند؛ ولی مطالعات کافی روی آنها انجام نگرفته است.

1-5-1 پرتقال شهسواری

میوه این نوع اندازه متوسطی دارد، پوست آن نازک و صاف، رنگ نارنجی مایل به زرد و شکل شلجمی دارد. طعم شیرین و مرغوب ترین نوع پرتقال شمال است.

2-5-1 پرتقال آملی

میوه ان به نسبت درشت و شکل گرد یا کشیده ای دارد. پوست آن زبر و نسبت به شهسواری ضخیم تر است. در محل اتصال دم میوه به شاخه برآمدگی مشاهده میشود و این برآمدگی در نوع آملی صاف و بدون چین خوردگی است.

3-5-1 پرتقال بهشهری

این نوع ویژگی هایی مانند پرتقال آملی دارد. با این تفاوت که برآمدگی طرف دوم میوه در پرتقال آملی بدون چین خوردگی است؛ در حالی که بهشهری چند چین خوردگی دارد.

2. نارنگی

این میوه کوچک تر از پرتقال، با پوست دهی آسان و وجود لپه های سبز رنگ در بذر است. ارام این گونه، به طور عمده درختانی با جثه کوچک همراه با شاخه های باریک و برگ های پهن هستند. بعضی از نارنگی ها مدت قابل توجهی پس از رسیدن، روی درخت باقی می مانند؛ اما برخی دیگر را نمیتوان مدت زیادی روی درخت نگه داشت و در زمان چیدن هم بهتر است ساقه آنها را با قیچی قطع کرد.

نارنگی ها را به دو گروه تقسیم میکنند : نارنگی معمولی یا ماندرین (mandarin) و نارنگی تانجرین(tangerin). این دو معمولا شبیه هم هستند؛ با این تفاوت که رنگ پوست تانجرین، نارنجی مایل به قرمز و گروه ماندرین نارنجی مایل به زرد است.

• گروه ماندرین

از این گروه نارنگی ساتسوما (satsuma) یا انشو و نارنگی کلمانتین (clementin)معروف اند.

1-1-2 ساتسوما

نام دیگر آن در ایران انشیو (unshiu) است. نزدیک به صد رقم ساتسوما وجود دارد. تفاوت آنها در زمان رسیدن، شکل میوه و کیفیت داخلی میوه است. بذر این رقم در سال های 1309-1313 وارد ایران شده است. به علت مقاومت آن به سرما ( تا 13- درجه سانتیگراد ) به عنوان اولین نارنگی جهت کشت در شمال کشور معرفی گردید.

2-1-2 کلمانتین

به نارنگی الجزایری معروف است. دارای طعم خوب، تعداد بذر کمتر و عملکرد بالاست. ضخامت پوست میوه آن در حد متوسط و به نسبت سفت و چسبیده به گوشت است؛ ولی پوست آن به راحتی از گوشت جدا میشود. رنگ گوشت کلمانتین نارنجی تیره است و میوه ترد، گوشتی، پرآب و معطری دارد.

2-2 گروه تانجرین

این گروه مواد رنگی بیشتری دارد. از نارنگی های تانجرین، نارنگی پونکن(puncan)، دنسی (dency) و نارنگی کلئوپاترا (cleopatra) را میتوان نام برد.

1-2-2 نارنگی پونکن

درختانی قوی و بالا رونده و سال آور هستند. جزو ارقام زودرس بود، میوه ای بزرگ، گرد پخ، دارای ناف کوچک، پوست کلفت و صاف است. رنگ گوشت میوه نارنجی و مزه به نسبت دلچسب و معطری دارد.

2-2-2 نارنگی دنسی

میوه ها خیلی کوچک هستند. نیاز گرمایی این رقم بالاست. بنابراین برای مناطق گرمسیری مناسب است. پوست آن نازک، گوشت سبز روشن، ترد، ترش مزه و معطری دارد.

3-2-2 نارنگی کلئوپاترا

یکی از پایه های مرکبات است. در نواحی جنوب ایران نیز بیشتر به عنوان پایه به کار برده میشود. از ویژگی های مهم آن میتوان به تحمل در برابر تریبتزا، اگزوکورتیس، زایلوپروز، شوری، سرما و خاک های آهکی را برشمرد؛ اما قلیایی بودن خاک را کمتر تحمل میکند. به نماتد مقاوم نیست. درباره مقاومت آن در برابر گموز تفاوت هایی دیده نیشود. در pH  بالای خاک تا حدود 8 بهترین پایه برای نارنگی محسوب میشود.

3-2 نارنگی های هیبرید

از دورگ گیری میان نارنگی و سایر انواع مرکبات، ارقام مختلفی از نارنگی ها ایجاد شده اند.

1-3-2 ارلاندو تانجلو ( Orlando tangelo )

این رقم دورگ میان گریپ فروت رقم دانکن و نارنگی دنسی است. به علت شیرین و آبدار بودن معروف است. رقم آن زودرس، میوه آن بزرگ، گرد و پخ است. درختان بزرگ، با برگ هایی به شکل فنجان دارد. نسبت به سرما مقاوم و توصیه میشود که در باغ های همراه با سایر ارقام گرده دهنده کاشته شود. مناسب ترین شرایط برای کشت آن جیرفت، خوزستان و سواحل خلیج فارس است.

2-3-2 مینئولا (minneeola)

حاصل دورگ گیری میان گریپ فروت دانکن و نارنگی دنسی است. این رقم را از روی دم میوه آن که شکل زنگوله دارد تشخیص میدهند. میوه اش بزرگ، پوست میوه به نسبت نازک و به آسانی کنذه میشود.کاملا پر آب و میوه بذر کمی دارد. اغلب خود بارور نیست و اگر با ارقام گرده دهنده مناسبی مانند رقم تمپل کشت شود محصول بیشتری میدهد.

3-3-2 تمپل (temple)

دورگ طبیعی میان نارنگی و پرتقال محسوب میشود. میان رس بوده و طاهری شبیه ماندرین دارد. این رقم فقط بذرهای تک جنینی حاصل از زیگوت تولید میکند و بدون ویژگی چند جنینی است. بیشتر درختان این رقم مستعد آلودگی به بیماری اگزوکورتیس، زایلوپروز هستند.

4-3-4 نارنگی پیج (page)

از تلاقی نارنگی کلمانتین با مینئولا به دست می آید. اندازه میوه آن متوسط وشکل پخ تا نیمه کروی دارد. ضخامت پوست آن متوسط و سطح آن صاف سنگریزه ای است. گوشت میوه رنگ قرمز تیره، بافت ترد، آبدار و بسیار معطر و شیرین دارد. درختان آن به نسبت وی و شاخه ها رشد بالا رونده دارند. زود رس میباشد.

5-3-2 کینو kinnow))

از ارقام خوب پاکستانی است. اندازه میوه متوسط، پوست میوه نسبت به سایر نارنگی ها چسبندگی بیشتری به گوشت دارد. ظاهری خشن، چرمی، بسیار صاف و براق دارد که گاهی نقاط فرو رفته خیلی ظریف به رنگ زرد مایل به نارنجی روی پوست دیده میشود. میوه آن پر آب، سفت، با عطر عالی، همراه بذرهای چند جنینی زیاد و نسبت به سرما مقاوم است. کینو در برخی از نقاط جنوب کشور از جملهداراب همرا سایر انواع مرکبات کشت میشود.

5-2 سیاهو

این نوع از دهستانی به همین نام از توابع بندرعباس در استان هرمزگان برداشت میشود. به عنوان رقم عمده تجاری مرکبات این استان به شمار میرود. مرغوبیت، کیفیت و بازار خوبی در سطح ایران و کشورهای حوزه خلیج فارس دارد. برداشت آن در این منطقه از آذر ماه هر سال شروع و تا اسفند ادامه می یابد.

3. لیمو ها

1-3 لایم (C. aurantifolia )

بومی مناطق گرمسیری و به سرما حساس است. دو نوع اسیدی و غیر اسیدی دارند. ارقام اسیدی به دو گروه با میوه های به نسبت درشت ( شامل تاهی لایم (Tahiti lime)، پرشین لایم (Persian lime)، و بی رس(bearss) ) و گروه میوه های کوچک یا لایم هند غربی ( شامل مکزیکن لایم (mexican lime)، کی لایم ) میشود. درختان لایم درختانی بسیار قوی و پر رشد هستند که پر تیغی از مشخصه های آنهاست. از گروه غیر اسیدی میتوان لیمو شیرین را نام برد.

1-1-3 تاهیتی لایم

برخلاف ارقام هند غربی که برگ های کوچک تر و گرد و میوه های بسیار گوچک دارند، تاهیتی دارای پهنک بزرگ با حاشیه بریده ای در نوک است. گل های ارقام تاهیتی متمایل به صورتی است. در حالی که گل های کی لایم (key lime) سفیدند.

2-1-3 پرشین لایم

این رقم، چون اولین بار از ایران به استرالیا و آمریکا انتقال یافته، به این نام ایرانی معروف شده است. اندازه میوه آن مشابه لیمو ترش ایرانی است. به بیماری تریستزا حساس ولی نسبت به سرما مقاوم است. تعداد بذر میوه آن بسیار کم است.

3-1-3 مکزیکن لایم

این رقم را در ایران آب شیراز، لیمو شیشه و لیمو عمانی می نامند.. در مناطقی مانند دشت جیرفت، میناب و ممسنی کشت میشود. میوه های گرد تا تخم مرغی، کوچک، با پوست خیلی نازک و سطحی چرمی و صاف دارد که کاملا به گوشت میوه چسبیده است. میوه های آن ترد، آبدار معطر و بسیار ترش هستند. این لیمو کمتر به طور تازه مصرف میشود. استفاده آن در تهیه اغذیه و به صورت خشک است. نوع لیمو عمانی ایران در جهان بی نطیر است.

2-3 لیموترش مازندرانی (  C. limon )

این نوع در آمریکا به لمون (lemon) معروف است. درختی کوتاه و پر تیغ دارد و اندازه آن متوسط و شکل عمومی میوه کشیده است. اغلب در نقطه مقابل دم میوه، روی پوست بر آمدگی شبیه ناف مشاهده میشود. پوست میوه ضخیم است و از انواع آن اورکا (eureka) ، لیسبون (lisbon) ، و راف لمون (rough lemon) است.

1-2-3 یورکا

در میناب زیاد کشت میشود. اندازه آن کوچک تا متوسط و یک برجستگی در نوک میوه دارد.کیفیت میوه آن در نواحی ساحلی عالی و رقم ایرانی آن بدون بذر است. ضخامت پوست این رقم متوسط و صاف است و گوشت زرد متمایل به سبز دارد. از ارقام زودرس و پر محصول به شمار میرود.

2-2-3 لیسبون

به اورکا شباهت زیادی دارد. رنگ پوست میوه در زمان بلوغ،زرد با ضخامت زیاد ولی صاف تر و نازک تر از اورکاست. اندازه میوه متوسط، با مزه خیلی ترش ترد و آبدار است. مقاوم ترین لیمو در برابر شرایط محیطی مانند سرما، گرما و باد های تند و گرم است.

3-2-3 راف لیمون

بیشتر به عنوان پایه استفاده میشود. درختان آن در جیرفت موجود است. پوست میوه آن ناصاف و یک حلقه فرو رفته در انتها دارد. کیفیت میوه آن پایین است.

3-3 لیمو شیرین ( C. limetta )

درختی کوچک تا ارتفاع 8 متر است. در کشور های دیگر کمتر شناخته شده است. شکل میوه آن گرد و پوست آن نازک به رنگ زرد روشن و طعم آن شیرین است. در اروپا لیمو شیرین پرورش داده نمیشود.

4.  نارنج معمولی ( aurantium )

یکی از قدیمی ترین مرکبات و منشا آن جنوب شرق آسیاست. درختی با ارتفاع 6 تا 9 متر و تاجی گرد و متراکم است که تیغهای قوی و نوک تیز و بلند دارد. میوه آن متوسط و رنگ آن نارنجی و گاهی کاملا قرمز است. طعم میوه ترش مخلوط با کمی تلخی است. برگ های نارنج معطر و کمی بزرگ تر از پرتقال با دمبرگی پهن است. در قریم آب نارنج در ایران طرفداران زیادی داشت.

نارنج ارقام مختلفی دارد که اغلب آنها از گیاهان زینتی محسوب میشوند. از میان آنها میتوان نارنج شیرین، عطری و رقم خوشه ای را نام برد.

5. بالنگ ( C. medica )

درختی کوتاه قد است که ارتفاع آن از 3-4 متر بیشتر نمیشود. میوه بالنگ به صورت کشیده یعنی طول آن تقریبا بو برابر عرض میوه است. رنگ میوه زرد و سطح آن زبر و ناصاف است از پوست میوه بالنگ مربا تهیه میشود. در میان مرکبات بالنگ حساس ترین درخت به سرما است.

6. پوملو ، یا شدوک ( maxima یا C. grandis )

میوه های گلابی شکل و بزرگی دارد. گل میوه آن از تمام گونه های مرکبات بزرگ تر است. گاهی میوه آن به اندازه یک توپ بسکتبال میرسد که یک تا دو کیلو وزن دارد. سه رقم مختلف این گونه به نام های سلطان مرکبات، ته بشقابی و دارابی موجود است. میوه ته بشقابی پوستی صاف تر از سلطان مرکبات دارد. دارابی درختی زود رشد است که مقاوم به سرما ولی حساس به بیماری تریستزا است.

از پوملو به عنوان پایه استفاده میشود. چون خصوصیاتی مشابه پایه های گریپ فروت دارد.

نوعی پرتقال به نام پرتقال پورمن (poorman orange) یا پریپ فروت نیوزلند که شاید هیبرید پوملو است به ظاهر در فلسطین اشغالی متحمل به اگزوکورتیس و زایلوپروز شده است.

7.  گریپ فروت ( paradise )

دورگ حاصل از تلاقی شدوک و پرتقال است. این گونه بر خلاف پوملو که فقط جنین حاصل از زیگوت تولید میکند توانایی تولید بذرهای چند جنینی ( نوسلار و حاصل از زیگوت ) است. درختان گریپ فروت رشد زیاد و حجم شاخساره  بالایی دارند و با داشتن اسکلت قوی خوشه های سنگین میوه را به خوبی تحمل می کنند. دو رقم گریپ فروت موجود است که یکی میوه گوشت سفید و دیگری گوشت قرمز دارد. باید دانست که رنگ گوشت هر رقم گریپ فروت تحت تاثیر خاک و آب و هوا نیز قرار گفته است و از یک سال به سال دیگر تغییر میکند. از ارقام گوشت سفید میتوان دانکن، مارش، گلدنز و ملوگلد را نام برد. نمونه ارقام گوشت قرمز عبارت اند از : استاروبی، روبی رد، ریو استار، ریو رد، سان رایز و یافا سان رایز.

1-7 دانکن (duncan)

یکی از گریپ فروت های تجاری قدیمی است. گوشت و آب میوه آن سفید اما طعم آن در میان گریپ فروت ها بهترین است. به طوری که طعم آن شاخصی برای اندازه گیری طعم سایر گریپ فروت هاست. با ایجاد ارقام بدون بذر زیاد از اهمیت این رم کمی کاسته شده است. از آب میوه آن بیشتر استفاده میشود.

2-7 مارش (marsh)

در بسیاری از نقاط آمریکا کشت میشود. میوه ای تقریبا گرد، خیلی آبدار و خوش طعم است. میان رس تا دیررس است و روی درخت دوام خوبی دارد و خاصیت انباری آن نیز خوب است. آب و هوای خیلی گرم را نحمل میکند و به یخبندان نیز بسیار حساس است.

3-7 استار روبی (star ruby)

از ارقامی است که به هوای گرم و مرطوب نیاز دارد وای خشکی و گرمای خیلی زیاد را تحمل نمیکند. نسبت به سرما، آفات و بیماری ها حساس است. رشد کم و کندی دارد. درخت میوه آن کوچک تر از سایر ارقام است. در شرایط مناسب میوه هایی با گوشت قرمز تولید میکند. آب وگوشت میوه سه برابر رم روبی رد (ruby red) رنگدانه دارد و مقدار قند و اسید آن کمی بیشتر است. میوه بدون بذر است و یا بذر کم و طعم خوبی دارد.