خرید نهال

روش های تکثیر پایه های سیب

تکثیر پایه های سیب به طور جنسی: استفاده از بذر ارقام تجاری سیب مثل رد دلیشز رقم عباسی به طور موفقیت آمیز به عنوان پایه بذری به کار رفته اند و هیچگونه ناسازگاری بین پایه های بذری و ارقام تجاری سیب گزارش نشده است . پایه بذری عموما برای ارقام تیپ اسپور که رشد رویشی دارند کاربرد بیشتری یافته است. در نواحی سردتر استفاده از بذور سیب زینتی سیبری (Malus baccata) که در برابر سرما مقاوم است و بذور ارقامی مانند آنتونوکا،در تکثیر سیب مرسوم است.

منبع اصلی بذرها ،میوه های فرآوری شده در کارخانجات بوده و این بذور برای جوانه زنی به سرمادهی 60 تا 90 روز در دمای 2 تا 7 درجه سانتیگردا نیاز دارند. بعضی از خزانه دارها بذور را در پاییز در نهالستان می کارند تا نیاز سرمایی آنها به طور طبیعی مرتفع شود . برای پرهیز از دیدن نهال ها هنگام گذاشتن از سله خاک ، می بایستی خاک را در بهار با وسایل مخصوص سله شکنی کرد. این دانهال ها هر گاه به اندازه کافی رشد یافتند با استفاده از پیوند جوانه پیوند می شوند. گونه های مختلف آسیایی Malus به عنوان پایه های پاکوتاه کننده ،نیمه پاکوتاه کننده و یا میان پایه برای ارقام سیب به کار برده شده اند ، برخی از این گونه ها بذر های آپومیکسی تولید می کنند. پایه های بذری سیب نسبت به نماتدهای زگیل ریشه و زخم ریشه مقاوم بوده و به قارچ ریشه بلوت تا حدودی مقاوم و در برابر پژمردگی ورتیسیلیوم بسیاری مقاوم می باشند. پایه های بذری درمجموع نسبت به استرس های غیر زنده از جمله خشکی ، سرما و غیره متحمل ترند.

• خوابانیدن(layering): نوعی روش ازدیادی است که در آ ریشه های نابجا بر روی ساقه ای تشکیل می شوند که به گیاه مادری متصل می باشد.آنگاه ساقه ریشه دار شده را از گیاه مادری جدا نموده و به عنوان گیاه جدید ریشه دار کشت می نمایند . این ازدیاد در گیاهانی مانند تمشک و سیاه توت رونده وسیله ای طبیعی برای تولید مثل بوده و در بسیاری از انواع گیاهان نیز می تواند به طور مصنوعی کاربرد داشته باشد. خوابانیدن کپه ای و شیاری از مرسوم ترین روشهای تکثیر پایه های رویشی سیب در خزانه ها می باشند اما استفاده از قلمه و کشت بافت نیز عمومیت دارد.

روش های تکثیر رویشی سیب

خوابانبدن کپه ای :در خوابانیدن کپه ای گیاهان مادری سالم و دارای اندازه مناسب (قطر 8 تا 10 میلیمتر) در خاکی غیر فشرده حاصلخیز و دارای زهکشی خوب ، به صورت ردیفی و فاصله بین 30 تا 38 سانتیمتر از هم کشت می شوند . فاصله ردیف ها می بایستی به اندازه کافی باشد تا امکان کشت و ایجاد کپه را در بهار و تابستان فراهم سازد و معمولا این فاصله را حدود 5/1 متر در نظر می گیرند . گیاهان مادری به مدت یکسال برای تقویت رشد درخزانه تکثیر باقی می مانند در سال دوم پیش از آنکه رشد جدید در بهار آغاز شود ، تمام گیاهان مادر در حدود 5/2 سانتیمتری سطح زمین قطع می شوند. به طور معمول دو تا 5 شاخه از طوقه گیاه مادری رشد می کند که این تعداد در سالهای بعد بیشتر می شود.

هنگامی که شاخه ها به 6/7 تا 7/12 سانتیمتر رسیدند در اطراف هر شاخه خاک غیر فشرده و یا مخلوط خاک اره و خاک تا نیمی از ارتفاع ان جمع آوری می شود . هنگامی که شاخه ها به ارتفاع 19 تا 25 سانتیمتر ، رسیدند برای دومین بار خاک دهی صورت می پذیرد .افزایش محیط ریشه زایی در پاییین و اطراف شاخه ها به گونه ای می بایست انجام شود که افزون بر نیمی از کل ارتفاع آن پوشیده نگردد. عملیات خاک دهی سوم ، برای آخرین بار در میانهتابستان انجام می شود که در این هنگام ، شاخه ها به طول تقریبی 45 سانتیمتر رسیده اند. بنابراین پایین شاخه ها تا 20-15 سانتیمتر با خاک پوشیده می شود . افکنده های گیاهانی که به آسانی ازدیاد میشوند در پایان فصل رشد به اندازه کافی ریشه دار شده اند که بتوان آنها را از گیاه مادری جدا کرده و به صورت ردیفی در خزانه بکارند. افکنده ها (پایک های ریشه دار) در نزدیکی پایین شاخه قطع می شوند تا ارتفاع گیاه مادری کوتاه شود. این شاخه های ریشه دار شده ، به عنوان پایه های ریشه دار، مستقیما در ردیف خزانه کشت می شوند . پس از آنکه شاخه های ریشه دار (پایک ها ) بریده شدند، گیاه مادری ت هنگام که شاخه های جدید به طول 6/7 تا 7/12 سانتیکتر برسند، نمایان باقی می ماند، در این هنگام ، خاک دهی برای سال آینده ، آغاز می شود .یک بستر خوابانیدن کپه ای را می توان 15 تا 20 سال با اعمال مراقبت کافی، مورد استفاده قرار داد به شرایط اینکه در شرایطی پر رشد نگهداری شده و بیماری ، آفات و علف هرز آن کنترل شود اما به طور متوسط تا 8 به صورت اقتصادی قابل استفاده می باشد.

خوابانیدن شیاری

خوابانیدن شیاری (به روش تاریک رویی) شامل پرورش یک پایه سیب با شاخه های همراه آن است که گیاه مادری به صورت افقی در ته یک شیار قرار می گیرد و همزمان با رشد شاخه های جدید داخل شیار با خاک پر می شود ، این کار به صورتی انجام می شود که شاخه ها در تاریکی قرار گیرند. ریشه ها ، در پایین این شاخه های جدید گسترش می یابند . این نوع خوابانیدن نسبت به ازدیاد پایه هایی که ازدیاد آنها از طریق خوابانیدن کپه ای مشکل باشد نتیجه بهتری می دهد . اولین مرحله در این روش ، استقرار بیشتری از گیاهان مادری است که همانند خوابانیدن کپه ای تا چند سال می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

پایه های یکساله خزانه ای به فاصله 45 تا 75  سانتیمتر ی از یکدیگر و با زوایه 30 تا 45 درجه در پایین ردیف به صورت مورب کاشه می شوند . ردیف ها می بایستی 2/1 تا 5/1 متر از یکدیگر فاصله داشته باشند به طوریکه امکان کاشت و ریختن خاک در اطراف گیاهان به ارتفاع 15 سانتیمتر فراهم باشد، آنگاه گیاهان مادری را به طول یکنواخت (45 تا 60 سانتیمتر ) قطع کرده و آنها را نگاه می دارند تا برای یک فصل رشد ، به رشد خود ادامه دهنده . سپس در سال بعد گیاهان به صورت افقی در شیار قرار داده می شوند و جوانه هایی که بر روی شاخه هایی خوابانیده شده رشد و نمو یافته را خاکدهی و پایک های ریشه دار درپایان فصل رشد از گیاه مادری جدا می شوند.

• گیاه مادری ، پس از یکسال رشد در خزانه با زاویه 30 تا 45 درجه در خزانه تکثیر کاشته می شوند . گیاه مادری از ارتفاع 45 تا 60 سانتیمتری سربرداری می شود.
• گیاه درست پیش از آغاز رشد در ته شیاری با ژرفای حدود 5 سانتیمتر کاشته می شوند . سرشاخه ها،می بایستی اندکی قطع و شاخه ها ضعیف حذف می شوند.پس گیاه با استفاده از گیره های چوبی و با بستهای سیمیدر حالت خوابانیده نگهدارشته می شوند تا شاخه ها جانبی نم یابند.
• محیط ریشه زایی مانند خاک اره و یا پیت به همراه خاک سبک ، متناوب‍‍اً به شاخه های در حال رشد افزوده می شود به طوریکه 5 تا 5/7 سانتیمتر ته شاخه های جوان تاریک رویی داشته باشند. در ابتدا پیش از متورم جوانه ها، لایه ای 5/2 تا 5 سانتیمتری از مخلوط خاکی به کار می برند . اینکار همچنان که شاخه های رشد می کنند و پیش از گسترش زیاد ، مجدداً تکرار می شود . پوشش های بعدی ، کمتر داده شده و فقط نیمی از شاخه ها را می پوشانند. در نهایت عمیق محیط ریشه زایی 15 تا 20 سانتیمتر است و در پایان فصل رشد ، محیط ریشه زایی برداشته شده و پایک های ریشه دار در نزدیکی گیاه مادری قطع و به خزانه انتظار جهت انجام پیوند جوانه انتقال داده می شوند.   

استفاده از قلمه جهت تکپیر پایه های رویشی سیب

پایه های رویشی تجارتی سیب تا حدودی سخت ریشه زا بوده اما بعضی از آنها با استفاده از قلمه چوب سخت و فراهم نمودن بستر ریشه زایی به همراه کاربرد تیمارهای هورمونی قابل تکثیر می باشند. این قلمه از چوب خشبی رسیده در حال استراحت ،پس از ریختن برگ ها و پیش از آغاز رشد در بهار گرفته می شوند. استفاده از قلمه خشبی پایه های رویشی سیب یک از ارزانترین و آسان ترین روش های ازدیاد است . قلمه گیری از چوب های خشبی به آسانی صورت گرفته و به سهولت آسیب نمی بیند ، در صورت لزوم ،فرستادن آنها به نقاط دور دست ، به راحتی ممکن است و در حین ریشه زایی به ابزر ویژ کم و یا ناچیز نیازمند است . به دلیل ارزانی ازدیاد توسط قلمه خشبی ، تاسیس باغ های سیب متراکم که شامل درختان پاکوتاه می گردد، به راحتی امکان پذیر شده و سود قابل توجهی را به همراه خواهد داشت . قلمه خشبی در پایه های رویشی سیب می بایستی به هنگامی که پایه در حال خواب باشد ، یعنی در اواخر پاییز ، زمستان و یا اوایل بهار، از چوبی که در سال قبل رشد کرده ،تهیه کرد. قلمه های خشبی را می بایستی از گیاهان مادری سالم که در زیر آفتاب کامل قرار داشته و رشدی متعادل دارند گرفته شوند. چوبی که برای قلمه انتخاب می شود، می بایستی از قسمت های که رشد میانگیره های بلند غیر عادی دارند گرفته نشود و شاخه های ضعیف درون درخت نیز برای این کار مناسب نیستند . اما چوب هایی که رشد و اندازه ای متوسط دارند ، بسیار مطلوب می باشند .قلمه ،پیش از آن که گیاه جدید بتواند غذای خود را تامین کند ، می بایستی مواد غذایی ذخیره کافی برایغذادهی ریشه و شاخه داشته باشند. معمولا قسمت های وسط و پایین شاخه برای قلمه گیری مناسب ترند. طول قلمه را حدود 25 سانتیمتر در نظر می گیرند تا پس از ریشه دهی بتوان بر روی آنها عمل پیوند انجام داد. بر روی قلمه می بایستی حداقل گره وجود راشته باشد.برش پایینقلمه ،درست در زیر یک گره ، زده می شود . ولی محل برش بالایی می بایستی در حدود 12 تا 25 میلی متر بالای گره باشد. قطر قلمه بین 6 تا 20 میلی متر بسته به مواد گیاهی موجود تغییر می کند. به طور معمول ،تا پیش از کاشت از چندین روش برای آماده سازی وجابجایی قلمه های خشبی پایه های رویشی استفاده می شود.

پینه زایی زمستانه سیب:

در طول دوره رکود ، قلمه ها را با طولی یکنواخت بریده و آنها را به صورت دسته هایی با تعداد مناسب در می آوریم ، که سر آنها همگی در یک طرف باشد، آنگاه آنها را با نوار پلاستیکی محکم می بندیم. این قلمه ها را تا فصل بهار می توان در محلی خنک و مرطوب نگهداری نمود. دسته های قلمه را می توان در هوای آزاد و در محلی با زهکشی خوب ، زیر خاک شنی ،ماسه و یا خاک اره نگهداری کرد. آنها را می توان به صورت افقی و یا عمودی قرار داد، اما در حالت عمودی می بایستی قلمه واژگون باشد و ته قلمه تا چند سانتیمتر (5 سانتیمتر) زیر ماسه قرار گیرد .قلمه ها با 30 سانتیمتر طول تهیه و پس از تیمار هورمونی با ایندول بوتیریک اسید با غلظت 2500ppm به مدت 45 روز در گودال کاشت به صورت واژگون نگهداری می شود تا ریشه ها کاملا ظاهر شوند در این حالت ، ته قلمه در مقایسه با سرشان ، تا حدودی گرمتر بوده و از تهویه بهتری برخوردار خواهد بود.این شیوه ، آغازیدن ریشه را در ته قلمه های پایه های سیب تیمار شده با هورمون های ریشه زایی تسهیل می سازد، در حالی که توسعه جوانه ها را در سر قلمه ، به تعویق می اندازد . به هنگام کشت بهاره ، دسته های قلمه را بیرون آورده و هر کدام را به طوری که سرشان بالا باشد می کارند. در نواحی دارای زمستان معتدل ، غالبا دسته های قلمه را در دوران پینه زایی، در جعبه های بزرگ حاوی ماسه ، خاک اره ،پیت اره، پیت خزه و یا خاک رنده ی مرطوب قرار می دهند و جعبه ها را در ساختمانیبدون وسیله حرارتی و یا در هوای آزاد نگهداری می کنند. اما این عمل ، در نقاطی که زمستانی سخت با دمای زیر صفر دارند ، احتمالا برای قلمه ها حفاظت کافی ایجاد نمی کند، در چنین آب و هوایی برای نگهداری قلمه ها ، یک زیر زمین خنک اما با دمای بالای یخبندان رضایت بخش است. اگر یخچال های بزرگ در اختیار باشد، میتوان قلمه ها را در دوران پینه زایی ، با اطمینان در دمایی حدود 5/4 درجه سانتیگراد تا موقع کاشت نگهداشت.

پینه زایی سیب با دمای گرم :

قلمه های پایه های رویشی در پاییز هنگامی که جوانه ها دوره خواب را شروع کرده و یا در حال ورود به این دوره هستند، تهیه نموده و ته آنها را با مواد هورمونی محرک ریشه زایی تیمار می کنند. سپس در  شرایط مرطوب و دمای نسبتاً گرم (18 تا 21 درجه سانتیگراد) به مدت 3 تا 5 هفته نگهداری می کنند تا آغازیدن ریشه تحریک شود. بعد از آن ، قلمه ها را در خزانه (در آب و همای معتدل )و یا انبار سرد (2 تا 5/4 درجه سانتیگراد ) تا بهار نگهداری می کنند. پژوهش ها نشان داده اند که قلمه های خشبی پایه های گلابی ، هنگامی ریشه زایی خوب داشته که جوانه ها و قلمه ها در زمان پینه زایی ( و آغازیدن ریشه) ، جوانه هایشان در حال استراحت بوده و رشد خود را شروع نکرده و رقابتی برای مواد غذایی وجود نداشته .

پینه زایی سیب به وسیله پاگرما:

این روش ، بهترین روش برای قلمه های خشبی سخت ریشه زای پایه های رویشی سیب و گلابی می باشد. قلمه ها را در پاییز یا اواخر زمستان می گیرند و ته آنها را با مواد شیمیایی ریشه زا (اسید ایندول بوتیریک به غلظت 2500 تا 5000 قست در میلیون ) تیمار می کنند. سپس حدود چهار هفته ، به صورت ایستاده در بسترهای مرطوب و روی پا گرما ، در دمای 18 تا 21 درجه سانتیگراد قرار می دهند. سر قلمه ها باید در معرض هوای آزاد سرد قرار گیرد. بهتر است از وسایل گرمازا در محیط بیرون از بستر ریشه زایی استفاده نشود .در این روش ، انتقال قلمه ها می بایستی پیش از این که جوانه هایشان شروع به رشد کنند، صورت گیرد چرا که این زمان معمولاً مصادف با بیرون زدن ریشه هاست برای پیشگیری از پوسیدن ریشه ها، می بایستی از کاربرد زیاده از حد آب در محیط ریشه زایی دوری کرد. هنگامی که پس از ظاهر شدن ریشه ها ، خاک یا شرایط آب و هوایی برای کشت مناسب نیست،بهتر است که ریشه ها در بستر ریشه زایی دست نخورده باقی بمانند و پا گرما خاموش شود و هنگامی که شرایط مناسب شد، در خزانه کاشته شوند.

تحقیقات انجام گرفته در خصوص ریشه دار نمودن قلمه پایه های رویشی سیب

بوذری (1374) روشهای تکثیر رویشی پایه های سیب مالینگ و مالینگ مرتون MM106 ، M26 ،M9  را بررسی و نتیجه گرفت که تیمار قلمه ها با هورمون نسبت به شواهد تاثیر زیادی در افزایش درصد ریشه زائی داشته و از بین تیمارهای مختلف هورمونی ،  مخلوط دو هورمون IBA  و NAA به نسبت 1000 پی پی ام از هر یک نسبت به کاربرد خالص مواد هورمونی در درصد ریشه زائی و سایر صفات مورد مطالعه مؤثرتر بود (2) عبادی (1379) عوامل مؤثر بر ریشه زائی قلمه های سیب پایه های ( M26 ، M9) را مطالعه و گزارش نمد که تیمار قلمه با هورمون IBA در مقایسه با شاهد تاثیر زیادی در افزایش درصد ریشه زائی داشته و تعداد ریشه ها با افزایش غلظت هورمون IBA  همواره افزایش نشان داد و حداکثر آن در اثر کاربرد IBM به غلظت 2000 قسمت در میلیون بدست آمد .در مجموع IBM  به غلظت 4000 قسمت در میلیون و قلمه های تهیه شده از انتهای شاخه در هر رقم بهترین نتیجه را نشان داد (7) در هندوستان پاندی و همکاران (1981) بهترین و مناسب ترین غلظت هورمون  IBA برای ریشه دار شدن قلمه های خشبی پایه های سیب  M25  ،M2 ، MM106،  را غلظت 2500 پی پی ام گزارش نموده اند.

در انگلستان هوارد و همکاران در سال 1985 از غلظت 2500 پی پی ام هورمون IBA  به مدت 5 ثانیه برای ریشه دار نمودن قلمه های برگدارپایه های سیب M9 ، MM106  استفاده نمودند. در ایتالیا اکچر و همکارانش در سال 1948 از غلظت 2500 پی پی ام هورمون IBA  مخلوط با پودر تالک را مناسب ترین غلظت برای ریشه دار شدن قلمه های تهیه شده از پایه های بذری سیب گزارش نمودند. در کانادا چونگ و همکاران در سال 1983 در پی بررسی های خود غلظت 4000 قسمت در میلیون هورمون IBA  را برای ریشه دار شدن قلمه های سیب کولتیوارهوپا مناسب تشخیص دادند.

در شوروی سابق استرو خوا در سال 1977 ، بهترین زمان برای تهیه قلمه های برگدار پایه های سیب MM106 ،M4 ، M5  را اوایل تیرماه گزارش نمود .

یوسف و عبداله (1986) در طول زمان های مختلف از 6 مهر تا 19 دی ماه قلمه های از پایه MM106 تهیه و با غلظت های مختلف IBA  از 0 تا2000 پی پی ام تیمار نمودند و نتیجه گرفتند که بهترین زمان تهیه قلمه 27 مهرماه و با غلظت های 500 تا 1000 پی پی ام IBA می باشد.

هانس (1990) طی آزمایشی جهت تگثیر قلمه ها سبز پایه های MM106 ، M26  قلمه های با طول 4 تا 8 سانتیمتر در فصل بهار در ماه های اردیبهشت و خرداد تهیه نمود و سپس با هورمون IBA تیمار نمود او نتیجه گرفت درصد ریشه زائی و تعداد ریشه در قلمه هایی که در ماه اردیبهشت تهیه شده بودند نسبت به خرداد بیشتر بود.

ریز ازدیادی پایه های رویشی سیب

کشت نوک شاخساره، همانند ازدیاد بوسیله قلمه به طریق معمول قابل انجام است ، اما در این روش ، یک قلمه ساقه بسیار ریز به کار می رود و تعداد فراوانی گیاه ریشه دار از آن به دست می آید . میزان موفقیت با توجه به نوع ریز نمونه ها مورد استفاده متغیر بوده و با کاربرد هورمون های مناسب بستگی دارد. ریز نمونه ممکن است تمام و یا قسمتی از ساقه باشد که چندین گره دارد . نوک شاخساره جوان که حدود 5/0 تا 2 میلیمتر طول داشته باشد مناسب تکثیر پایه های رویشی سیب می باشد. اگر از گیاهان عاری از ویروس به عنوان گیاه مادر استفاده شود انتخاب اندازه بزرگتری از نوک شاخساره جهت تکثیر آسان تر است . هر گاه نوک شاخساره در محیط پرآوری قرار گیرد تعداد زیادی شاخه جانبی تولید می شود و با جدا کردن آنها و قرار گیری در محیط شاخه زایی به صورت تساعدی گیاه تکثیر شده و پس از انتقال شاخساره های تولیدی به محیط ریشه زایی ، هزاران گیاه ریشه دار و شبیه به هم قابل دسترسی می باشد ، این روش شباهت زیادی به تکثیر گیاه از طریق قلمه داشته و احتمال تغییرات ژنتیکی به حداقل ممکن می رسد .

استفاده از ریز ازدیادی در پایه های که دارای صفات مطلوب بوده اما ریشه زایی در آنها مشکل باشد به عنوان روشی تکمیلی کاربرد داشته و در محیط هورمونی از چنین پایه های مناسبی می توان به تعداد فراوان پایه ریشه دار تولید نموده وسپس ارقام سیب را بر روی آنها پیوند نمود.