خرید نهال

پایه های مرکبات

مقدمه

ازدیاد بذری مرکبات در جهان تا اواسط دهه ۱۸۰۰ میلادی متداول بوده ولی با شیوع بیماری پوسیدگی طوقه در سال ۱۸۴۲ در منطقه Azores امریکا، باغداران اقدام به پیوند درختان خود روی پایه نارنج که به این بیماری مقاومت نشان میداد کردند. از سال ۱۹۳۵ نیز که بیماری مذکور تقریباً در تمام نواحی مدیترانهای گسترش یافت، باغ های بذری مرکبات در تمام کشورها به تدریج با ارقام پیوندی جایگزین گردید. امروزه با توجه به اینکه بیش از ۲۰ صفت مهم باغبانی در ارقام مرکبات می تواند تحت تأثیر پایه باشد. مسئله انتخاب پایه ها از اهمیت بسیار زیادی برخوردار می باشد و در تحقیقات مختلفی در سراسر مناطق مرکبات خیز جهان مورد بررسی دقیق قرار گرفته است. سابقه پیوند مرکبات در ایران نیز به حدود ۷۰ سال پیش بازمی گردد و تقریباً از سال ۱۳۴۷ جایگزینی باغ های بذری با ارقام پیوندی آغاز شد.

درختان بذری مرکبات نیز مانند سایر درختان میوه دارای محدودیت هایی مانند دیرباردهی، پر تیغی، پا بلندی و کیفیت نا مرغوب میوه هستند و لذا اجرای پیوند ارقام روی پایه های مطلوب می تواند ضمن جلوگیری از بروز این محدودیتها، موجب بهره مندی باغداران از مقاومت یا تحمل پایه ها نسبت به شرایط نامطلوب محیطی (بویژه شرایط خاکی و یا بیماری ها) نیز باشد. از جمله صفاتی که نوع پایه در آنها دارای تأثیر مهمی می باشد می توان به قدرت رشد پیوندک، اندازه درخت پیوندی، عملکرد محصول، مقدار آب میوه، کیفیت عصاره میوه، مقاومت درخت به تنش های غیرزنده مانند سرما، گرما، غرقاب، خشکی، شوری، pH خاک و همچنین پراکنش ریشه ها اشاره کرد. بدیهی است که هیچ پایه ای را نمی توان به عنوان بهترین پایه برای مرکبات معرفی نمود زیرا در هر شرایط محیطی و برای هر رقم ممکن است یک پایه بهتر از سایرین بوده و همان پایه در شرایط محیطی دیگر و یا برای رقمی دیگر جزء نامناسب ترین پایه های ممکن باشد. بر این اساس لازم است تا با بررسی های دقیق اقدام به شناسایی مناسب ترین پایه در هر شرایط اقلیمی نموده و روابط متقابل پایه و پیوندک را درنظر داشته باشیم. تحقیقات مربوط به تاثیر پایه های مختلف در کمیت و کیفیت محصول مرکبات از سال 1339 در ایران آغاز شده و تا کنون بیش از 30 پایه خارجی و داخلی مورد ارزیابی قرار گرفته اند.

از جمله مشخصات یک پایه مطلوب برای مرکبات می توانبه سازگاری با رقم پیوندک و قابلیت ایجاد درختی با طول عمر اقتصادی حداکثر، سازش مناسب با شرایط اقلیمی،وجود مقاومت و یا تحمل به آفات و امراض مختلف و داشتن اثرات مطلوب در وضعیت باردهی و کیفیت میوه های تولیدی اشاره کرد. بر این اساس برای هر منطقه باید به دنبال پایه ای بود که بیشترین باردهی را از میوه های با کیفیت بالا دارا بوده و نسبت به شرایط محیطی موجود در منطقه تا حد امکان دارای قدرت تحمل و سازش باشد.

 چند جنینی پایه های مرکبات

پایه های تجاری مرکبات به میزان زیادی چند جنین بوده و درصد دانهال های جنسی ایجاد شده از کشت بذور آنها می تواند بر حسب نوع پایه از یک تا ۴۰ درصد در نوسان باشد. به عنوان مثال در راف لمون و سیتروملو چیزی نزدیک به ۱۰۰ درصد نهال های بذری از نوع رویشی و کاملا شبیه به والد مادری خود هستند. بدیهی است که دانهال های جنسی دارای اثرات متغیری در نحوه رشد و نمو پیوندک بوده و از این لحاظ لازم است که چنین دانهال هایی را از همان ابتدای تولید کنار گذاشت و تنها از دانهال های رویشی استفاده کرد زیرا این نهال ها ضمن برخورداری از یکنواختی و خلوص ژنتیکی لازم، از رشد همگونی در خزانه برخوردار بوده و اثرات یکسانی نیز در رشد و باردهی رقم پیوندک خواهند داشت. طرف دیگر انواع چند جنین سبب ایجاد قدرت بیشتری در رقم پیوندک نسبت به پایه های تک جنین می شوند. شکل زیر تفاوت ظاهری بین بذر تک جنین و چند جنین را نشان میدهد.

 فیزیولوژی پایه های مرکبات

پایه ها نه تنها از لحاظ مرفولوژی و نحوه رشد و نمو و توزیع ریشه ها با هم فرق دارند بلکه در ارتباط با فیزیولوژی جذب آب و مواد غذایی و تحمل به املاح معدنی (شوری) خاک وآب نیز با یکدیگر تفاوت قابل ملاحظه ای دارند. به عنوان مثال پتانسیل آب برگ در درختان ارلاندو تانجلو پیوندی روی راف لمون و لیمو شیرین به میزان کمتری بوده و این موضوع نشان می دهد که تنش آبی روی این پایه ها نسبت به پایه های نارنج و کلئوپاترا ماندارین از شدت کمتری برخوردار است. افزایش مقدار آب میوه ارقام پیوندی روی راف لمون شاید دلیل موجهی برای کم بودن مقدار كل املاح جامد محلول (TSS) و اسیدیته قابل تیتراسیون (TA) عصاره میوه تولیدی روی این پایه باشد. این تفاوت ها در میزان پتانسیل آب برگ نه تنها به واسطه عمق ریشه دوانی راف لمون و لیمو شیرین بلکه به خاطر بیشتر بودن ضریب هدایت هیدرولیکی آب نیز هست که باعث افزایش جذب آب به ازای واحد حجم ریشه شده است.

اثرات عمومی پایه های مرکبات روی محتوای عناصر معدنی برگ در جدول ۱ خلاصه شده است. به نظر می رسد که پایه ها از همین طریق می توانند نقش ویژه خود را در قدرت رشدی پیوندک اعمال نمایند. به عنوان مثال راف لمون یا لیمو شیرین عموماً سطوح بالاتری از ازت را نسبت به پایه هایی مانند پونسیروس که رشد کمتری را در پیوندک باعث می شوند جذب می نمایند.

توانایی یک پایه در دفع عناصر غذایی می تواند مهم تر از توانایی آن در جذب این عناصر باشد. به عنوان مثال نارنج، کلئوپاتراماندارین و رانگپورلایم، سدیم و کلر را دفع می کنند و همین خاصیت آنها را در برابر شوری متحمل می سازد. Severinia buxifolia  دارای قدرت زیادی در دفع کلر و بر بوده و درعوض پونسیروس که به شوری حساس است قابلیت تجمع کلر را در خود دارد. بر این اساس مقدار مواد معدنی موجود در برگ ها همواره تابعی از سرعت جذب مواد معدنی نیست زیرا این مواد توانایی ذخیره شدن در ریشه ها را نیز داشته و ممکن است با جداول شماره ۱ تا ۵ اثرات مهم پایه ها در رشد و نمو ارقام پیوندی نشان داده شده است.

جدول1: گروه بندی پایه ها بر اساس قابلیت جذب عناصر غذایی

جدول 2- تحمل نسبی پایه های مرکبات در برابر نماتد و بیماری ها

جدول2- تحمل نسبی پایه های مرکبات در برابر نماتد و بیماری ها

کلید: 1= بهترین پایه، 5= بدترین پایه، ؟ = وضعیت غیر مطمئن

جدول3- تحمل نسبی پایه های مرکبات در برابر شوروی و انواع خاک

کلید: 1= بهترین پایه، 5= بدترین پایه

جدول 4- اثرات عمومی پایه های مرکبات روی کیفیت میوه

جدول5- پایه های قابل توصیه برای مناطق مختلف مرکبات خیز کشور