خرید نهال

گل دهی ، گرده افشانی و تشکیل میوه در درختان آلو و گوجه

در آلو گل انگیزی در اواخر خرداد تا اوایل تیر اتفاق می افتد. گل ها به صورت جانبی هم بر روی شاخه های یکساله و هم بر روی اسپورهای موجود روی شاخه های چند ساله تشکیل می شوند. جوانه های گل در الوهای اروپایی دارای 3-1 گل و در آلوهای ژاپنی دارای 5-2 گل و بر روی دمگل طویل تر ظاهر می شوند. تمام جوانه های انتهایی رویشی می باشند. اکثر ارقام الو و گوجه همه ساله گل و میوه می دهند به جز مواردی که در بعضی از ارقام میوه دهی متناوبی دارند.

انتقال دانه گرده از بساک به کلاهک را گرده افشانی گویند. درختی را که به عنوان منبع تولید گرده برای رقم اصلی استفاده می شود اصطلاحاً درخت گرده زا (Pollinizer) می نامند. درخت گرده زا باید علاوه بر تولید گرده برای رقم اصلی باغ خود نیز میوه تجاری و با کیفیت خوب و مطلوب تولید نمایند.

عامل گرده افشانی به عنوان مقال زنبور عسل را ناقل گرده (Pollinator) گویند. درختان هسته دار برای تشکیل میوه حتماً نیازمند به گرده افشانی و لقاح هستند و توانایی تولید میوه پارتنو کارپ را ندارند. گونه های مهم آلو در باغبانی به دو گروه آلوهای اروپایی ( P. domestica) و آلوهای ژاپنی یا آسیایی (P. salicina) طبقه بندی می شوند. در هر دو گروه بعضی از ارقام خودبارور بوده و بعضی دیگر از ارقام دیگر کرده افشان هستند و نیاز به رقم گرده زای ویژه دارند، این امر باعث پیچیدگی نیازهای گرده افشانی درختان آلو می شود.

به دلیل اینکه شهد گلهای آلو کم است ممکن است زنیوزهای عسل کمتر جذب آن شوند، در نتیجه برای گرده افشانی موثر گل های آلو باید از تعداد بیشتری کندوی زنبور عسل نسبت به سایر باغ های درختان میوه استفاده کرد . ضمن این که قبل از آوردن کندوها به باغ باید تمام گل های علف های هرز باغ را حذف نمود.

عوامل مؤثر بر گرده افشانی

• سازگاری

همانگونه که ذکر شد، ارقام مختلف آلو کاملاً خود بارور یا نیمه خود بارور و یا خود عقیم هستند. خود ناسازگاری در خانواده رزاسه به صورت گامتوفیتیک است. خود ناسازگاری گامتوفینیک یکی از فراوان ترین مکانیسم های خود ناسازگاری در گونه های گیاهان باغبانی است. در سیستم خود ناسازگاری گامتوفیتیک ، کلاله مرطوب است و ممانعت از رشد دانه گرده و باروری در داخل خامه صورت می گیرد. در این سیستم ، فنوتیپ دانه گرده توسط ژنوم هاپلوئید گرده تعیین می شود و ظهور آلل های S به صورت هم – غالبیت ( هم بارز ) درمادگی صورت می گیرد. وقتی الل S در دانه گرده با آلل S در مادگی مشابه باشد، از رشد  لوله گرده و لقاح جلوگیری می شود. به طوری که دانه گرده با آلل های  با مادگی دارای آلل های  خود ناسازگار بوده و رشد لوله گرده در خامه متوقف می شود، ولی در صورتی که دانه گرده دارای آلل های  باشد،  آلل  قادر به رشد و انجام لقاح بوده که در این صورت ترکیب نیمه سازگار نامیده می شود. در صورتی که آلل های موجود در دانه گرده  باشد، در این حالت رشد لوله و گرده و انجام لقاح کاملا انجام می گیرد و این ترکیب کاملا سازگار می باشد.

• زنده بودن گرده یا قوه نامیه گرده

عوامل محیطی در زمان گرده افشانی بر قوه نامیه گرده موثر است. درجه حرارت بالا، شدت نور زیاد ، و رطوبت نسبی بالا باعث کاهش طول عمر گرده می شود. درجه حرارت کم، شدت نور کم و رطوبت نسبی کم سبب افزایش طول عمر گرده می گردد. رقم گرده زا در مورد ارقام خود ناسازگار و یا با گرده ضعیف باید همزمان و یا یک تا دو روز پیش از رقم اصلی شروع به گل دهی نماید.

استفاده از درختان گرده زا

برخی از آلوهای ژاپنی و الوهای امریکایی خود نابارورند، یعنی اینکه به تنهایی قادر به بارور کردن خود و تولید میوه نمی باشند. گرده گل نمی تواند مادگی همان گل را بارور کند. یا به بیان ساده اگر تک تک درخت از آنها در خانه ای باشد توانایی تولید میوه ندارد یا توانایی تولید میوه کم است. بنابراین برای انجام گرده افشانی کافی و موثر و تشکیل میوه اقتصادی به دگر گرده افشانی نیازمندند. همچنین می توان مخلوطی از ارقام اروپایی و ژاپنی و یا ارقام خارجی و محلی را در باغ کشت نمود.

آلوهای اروپایی خود بارور هستند، یعنی اینکه به تنهایی قادر به بارور کردن خود و تهیه می وه می باشند. خود باروری همیشه صفت ثابتی نیست و ممکن است از سالی به سال دیگر و از منطقه ای به منطقه دیگر متفاوت باشد. پس به طور کلی استفاده از ارقام گرده زا توصیه می شود. اکثر ارقام اروپایی آلو مانند بلوفره (Bluefre) ، بلوریبون (Blue Ribbon) و ارلی بلو (Early Blue) به انجام دگر گرده افشانی با یک رقم اروپایی دیگر نیاز دارند. هر چند آلوها و گوجه های اروپایی خود بارور مانند استنلی و دامسون نیز وجود دارند. آلوهای ژاپنی مانند سانتارزا، بربنک (Burbank) ، ردهارت، شایرو ( که در ایران آلوی قطره طلا نامیده می شود) ، متلی و اوزارک پریمیر (Ozark Premier) ، نیاز به گرده افشانی با یک رقم آلوی ژاپنی دیگر و یا یک هیبرید آمریکایی و ژاپنی دارند.

برای انتخاب رقم گرده زا معیارهایی در نظر گرفته می شود. از جمله این معیارها می توان به موارد زیر اشاره نمود :

• سازگاری با رقم اصلی : توصیه می شود دارای حداقل یک آلل متفاوت باشند.
• سن گلدهی : رقم گرده زا باید همزمان پا زودتر از رقم اصلی به گل برود.
• تاریخ گلدهی : یعنی این که رقم گرده زا و رقم اصلی در بهار و در یک زمان به گل رفته و اصطلاحاٌ همپوشانی گل دهی کافی داشته باشند. گفته می شود بهتر است رقم گرده زا همزمان با یک تا دو روز قبل از رقم اصلی به گل رود.
• ارزش اقتصادی رقم گرده زا : برای استفاده هر چه بیشتر از باغ بهتر است که رقم گرده زا دارای میوه تجاری و بازار پسندی باشد، بنابراین در انتخاب ارقام گرده زا بایستی به تاریخ گلدهی، دوره گلدهی، میزان تولید گرده، سازگاری دانه گرده و تجاری بودن آن ها دقت کرد و در ترکیب کشت ارقام گرده زا ( حداقل دو رقم ) با رقم اصلی هم پوشانی دوره گلدهی و مسئله سازگاری دانه گرده از اهمیت بالایی برخوردار است.
• اصولاً بهترین نسبت برای کاشت رقم گرده زا و رقم اصلی برای اطمینان به گرده افشانی کاملاً موفق نسبت یک به یک می باشد. ولیکن در بسیاری مواقع به علت این که فقط علاقه مندی به یکی از ارقام به عنوان رقم اصلی باغ وجود دارد و یا این که گرده زا خاصیت خوراکی و بازار پسندی چندانی ندارد، معمولاً از نسبت های یک به هشت گرده زا در درخت آلو استفاده می شود. روش بریدن شاخه های رقم گرده زا و قرار دادن انتهای آن ها در آب و توزیع آن ها در باغ در زمان گل دهی ارقام بارده در صورتی که رقم گرده زا کمیاب باشد، مفید است.

وضعیت سازگاری دانه گرده تعدادی از ارقام اروپایی آلو

وضعیت سازگاری دانه گرده تعدادی از ارقام آلو ژاپنی

گرده افشان ها

زنبور عسل مهم ترین گرده افشان در باغ های آلو است. شرایط فعالیت زنبور عسل به شرح زیر است :

• فعالیت زنبور عسل در دمای کمتر از هشت درجه متوقف می شود. بین دمای 26-12 حداکثر فعالیت را دارد. در دماهای بالا فعالیت زنبور مجدداً کاهش می یابد و در 38 درجه کاملاً متوقف می شود.
• فعالیت زنبورها عمدتاً بین ساعت 10 صبح الی 3 بعد ظهر است.
• هوای ابری قدرت پرواز زنبورها را کاهش می دهد.
• سرعت باد بیش از 24 کیلومتر در ساعت مانع فعالیت زنبورهاست.
• عدم رطوبت بالا و بارندگ در زمان فعالیت زنبور اهمیت دارد.
• زمان انتقال کندوی زنبور عسل بایستی در هنگام ظهور نخستین گل ها در رقم گرده زا انجام گیرد.
• تعداد کندو در هر هکتار باغ بستگی به قدرت کلنی ( جمعیت زنبور در هر کندو ) و شرایط آب و هوایی دارد، ولی در باغ آلو به منظور گرده افشانی مناسب ، سه تا چهار کندو در هکتار کافی است. فاصله دو کندو نبایستی بیش از 400 متر باشد، بنابراین کندوها بایستی به نحوه مناسبی در سطح باغ توزیع شوند.

به منظور افزایش فعالیت زنبور عسل ، تله های گرده  در مسیر ورود به داخل کندو نصب می شود. به این تربیت میزان گرده ای که به کندو وارد می شود کم شده و در نتیجه زنبور عسل برای جمع آوری گرده پرواز های بیشتری انجام می دهد.

تشکیل میوه

بعد از گرده افشانی و رشد لوله کرده در خامه لوله گرده به طرف میکروپیل (Micropyl) یا سقف می رود و وارد کیسه جنینی می شود و تلقیح صورت می گیرد. بعد از تشکیل جنین، هورمون ها از جنین های جوان در حال نمو تولید شده و مانع از ریزش میوه می شوند. بعد از این مرحله تقسیم سلولی و بزرگ شدن سلول ها و به طبع آن رشد تخمدان صورت می گیرد. در صد تشکیل میوه در شرایط گلدهی زیاد به میزان 5 تا 10 درصد و در شرایط گلدهی کم به میزان 12 تا 18 درصد رضایت بخش خواهد بود. میزان تشکیل میوه در سایر درختان میوه هسته دار متفاوت است. عوامل متفاوتی بر تشکیل میوه موثرند. از جمله این عوامل می توان به موارد زیر اشاره نمود :

- طول عمر تخمک : از عوامل تشکیل میوه طول عمر تخمک است که بسته به گونه و رقم متفاوت می باشد. معمولا طول عمر کلاله بیش از طول عمر تخمک می باشد. طول عمر تخمک یک عامل ژنتیکی بوده و تا حدودی به درجه حرارت و تغذیه نیز بستگی دارد. دادن کود ازته در آخر تابستان باعث افزایش طول عمر تخمک در سال بعد خواهد شد. طول عمر تخمک بین پنج تا هفت روز می باشد.

- دوره گرده افشانی موثر: دوره گرده افشانی موثر برابر است با طول عمر تخمک منهای زمانی که طول می کشد تا گرده از کلاله به تخمک برسد ( لقاح صورت بگیرد ) . درجه حرارت اثرات شدید تری روی رشد لوله گرده دارد، ولیکن بر روی طول عمر تخمک اثرات کمتری دارد.

- دما : سرمای دیررس بهاره سبب کاهش تشکیل میوه می گردد .در دمای چهار درجه سانتی گراد جوانه زنی گرده کم و بسیار کند می باشد. در دمای 10-4 درجه جوانه زنی زیاد ، ولی رشد لوله گرده کند می باشد. ایده آل ترین دما برای جوانه زنی گرده و رشد لوله گرده 25-15 درجه است و از دمای 27 درجه بالاتر باز کاهش و نهایتا توقف رشد لوله گرده اتفاق می افتد. در مورد ارقامی که دارای خود ناسازگاری هستند درجه حرارت ایده آل برای جوانه زنی و رشد لوله گرده و لقاح چند درجه کمتر ز شرایطی است که دو رقم سازگار باهم در باغ وجود دارند. شیره ای روی کلاله گیاهان وجود دارد که درصد آب بالایی دارد. وقتی گرده روی کلاله می نشیند این آب را جذب می کند. هر عاملی که سبب خشک شدن سطح کلاله شود باعث می شود که لوله گرده رشد نکرده و ترکیده شود.

- باد : باد باعث ریزش گل ، خشک شدن سطح کلاله و لذا کاهش جوانه زنی گرده و نیز کاهش فعالیت زنبور عسل می گردد.

- رطوبت نسبی : رطوبت نسبی خیلی بالا مانع از آزاد شدن دانه گرده می گردد. در مقابل رطوبت نسبی  کم باعث خشک شدن سطح کلاله ، کاهش جوانه زنی و رشد لوله گرده و به طبع ان کاهش تشکیل میوه می گردد.

- باران : باران شدید سبب کند کردن و توقف نمودن فعالیت زنبور عسل می گردد. همچنین بارندگی می تواند مانع از باز شدن بساک ها و نیز شستن گرده از روی کلاله گل ها شود. البته بارندگی ملایم و کوتاه مدت اثر چندانی بر روی تشکیل میوه ندارد.

- آب : آب بیش از حد خاک در زمانی که گل ها باز می شوند، سبب ریزش انها می گردد.

- عوامل ژنتیکی : بین ارقام مختلف از نظر میزان تشکیل میوه متفاوت وجود دارد . پایه ها نیز می توانند بر روی درصد تشکیل میوه تأثیر گذرا باشند.

- عوامل هورمونی : بین هورمون های گیاهی سه هورمون اصلی جیبرلین ، اکسین و سیتوکنین بر روی تشکیل میوه تاثیر گذار هستند. در بین این هرمون ها بیشترین تاثیر را جیبرلین و سپس اکسین دارد. پس از اسپری خارجی هورمون جیبرلین معمولا سطح اکسین میوه نیز افزایش می یابد.

ریزش گل و میوه

پس از تشکیل میوه سه نوع ریزش ممکن است اتفاق بیفتد.

- ریزش اولیه : میوه های کوچک ناشی از گل های تلقیح نشده و یا گل های با تلقیح ناموفق به علت گرده افشانی ناقص را می توان با کندو گذاری و یا کاهش درختان گرده زا کاهش داد. به هم خوردن تعادل هورمونی میوه ها در این مرحله می تواند باعث سقط جنین گردد. اصلی ترین ریزش هم در بسیاری از میوه ها ریزش اولیه است.

- ریزش خرداد (June Drop) (جو درو) : ماه ژوئن تقویم، از 10 خرداد تا 10 تیر ماه است. در بعضی از منابع گفته می شود که اگر ریزش اولیه دو هفته بعد از تمام گل اتفاق بیفتد، ریزش جو درو 4-2 هفته بعد از ریزش اولیه اتفاق می افتد علت اصلی ریزش میوه در این مرحله به خاطر رقابت تغذیه ای میوه هایی است که به اندازه فندق می باشند و به عنوان دریافت کننده قوی مواد غذایی (Sink) عمل می کنند . تقویت درختان ( تغذیه و آبیاری مناسب ) و نیز تنک کردن میوه می تواند سبب کاهش ریزش خرداد ماه گردد.

• ریزش قبل از برداشت : یک روش غیر طبیعی محسوب می شود که می تواند بسیار خسارت آفرین باشد. تنش های حرارتی ، تنش رطوبت ، آسیب دیدن میوه ها در اثر زخم پاشی از باد ، خسارت آفات مثل لارو حشرات ، کنه و شته ها که می تواند باعث تولی هرمون های ریزش مانند آبسیزیک اسد و اتیلن گردند، از  علت های این ریزش می باشند . در زمان ریزش قبل از برداشت ، بذور میوه بالغ شده و تولید هرمون آنها کم می باشد، لذا شاید این کمبود هرمون عاملی برای ریزش در این مرحله باشد . استفاده از ترکیبات اکسینی مانند نفتالین استیک اسید (NAA) قبل از برداشت می تواند ریزش را کاهش دهد.