بازدارنده های رشد(Growth inhibitors)
برخی از هورمونها همچون اکسین، جیبرلین و یا سیتوکینین با تغییر غلظت می توانند به عنوان بازدارنده رشد گیاهی عمل کنند. در ضمن برخی ترکیبات طبیعی که در گیاه سنتز می شوند. همچون فنول ها و بنزوئیک ها نیز نقش بازدارندگی دارند. از هورمونهای بازدارنده طبیعی که در قسمتهای مختلف گیاه تولید می شود، آبسیسیک اسید (ABA)( Abscisic acid (ABA) ) می باشد که آن را آبسیزین(Abscisin) و یا دورمین(Domin) نیز می نامند. آبسیسیک اسید چه به صورت آزاد و یا پیوسته هورمون بازدارنده بشمار می آید.
محل سنتز و انتقال آبسیسیک اسید
آبسیسیک اسید یک سرکویی ترپنوئید(Sesquiterpenoid) بوده و از مسیر موالونیک اسید حاصل می شود. محل سنتز آن در کلروپلاست می باشد. نظریه جاری این است که این اسید در یک مسیر غیرمستقیم از کاروتنوئیدها ساخته می شود. یکی از محل های عمده سنتز این ترکیب، کلاهک ریشه می باشد و در زمین گرایی ریشه نقش دارد. میزان آبسیسیک اسید در روزهای کوتاه افزایش می یابد گروهی از پژوهشگران عقیده دارند که این ماد به عنوان حامل پیام برای خواب جوانه ها و دانه ها می باشد. آیسیسیک اسید از طریق آوندهای ابکش و چوب و بافت های پارانشیم انتقال می یابد و همانند جیبرلین ها غیر قطبی می باشد.
ویژگی آبسیسیک اسید
این هورمون چنانکه ذکر گردید اثر بازدارندگی در اندام های گیاهی دارد. این ترکیب اثر بازدارندگی خود را بر روی اکسین، سیتوکینین و جیبرلین اعمال می کند و موجب به خواب رفتن جوانه ها، ریزش برگها و میوه می شود. اثر بازدارندگی این هورمون بر روی جیببرلین مهم بوده و از طویل شدن میان گره ها جلوگیری می کند. آبسیسیک اسید در بسته شدن روزنه ها در شرایط تنش همچون کمبود آب و افزایش بیش از حد دما نقش دارد. این ترکیب با تغییر ویژگی غشای سلولی موجب خروج یون پتاسیم از سلول های محافظ روزنه ها گردیده و غلظت مواد سلول ها کاهش یافته و در نتیجه سبب خروج آب از سلول های محافظ و بسته شدن روزنه ها می شود. در مراحل بلوغ و رسیدن دانه، مقدار آیسیسیک اسید تدریجاً در دانه افزایش می یابد که به خواب دانه کمک می کند.
دانه هایی که نیاز به چینه سرمایی(Stratification) دارند در دمای زیر ۷ درجه سانتیگراد و محیط مرطوب در مراحل چینه سرمایی میزان آبسیسیک اسید در آنها کاهش و مقدار جیبرلین افزایش می یابد. در برگهای گیاهان که تحت تنش های مختلف محیطی از جمله، کمبود آب، دمای بیش از حد، غرقابی، کمبود مواد غذایی، صدمه و آسیبهای زخم شوری خاک و غیره قرار می گیرد .غلظت آبسیسیک اسید افزایش پیدا می کند . آبسیسیک اسید در تسریع پیری گیاه با مسدود شدن روزنه های هوایی همراه می باشد. در برگهای مسن مقدار این ترکیب به طور فزآینده ای افزایش پیدا می کند که با آغاز پیری همراه است. تخریب کلروفیل و کاهش آن و کم شدن شدت فتوسنتز، تغییر در متابولسیم نوکلئیک اسیدها و پروتئینها اثاری هستند که آغاز کننده پیری می باشند.
مشتقات مصنوعی بازدارنده های رشد
بازدارنده های را می توان به دو گروه عمده کند کننده های رشد(Growth retardants) و بازدارنده های رشد گیاهی تقسیم نمود . از کند کننده های رشد می توان به مالئیک هیدارزید(Maleic- Hydrazid (MH) )، سایکوسل(Cycocel) یا کلرومکوات(Chloromequat) و یا کلروکلین کلرایت(Chloro Choline Chloride (CCC) )، آمو (Amo-1618 )1618، فسفون- دی(Phosphon-D )، اسید سکسونیک(- Succinic acid (SADH) ) و یا مواد مشابه آن مثل بی- نه(B-9) و یا آلار(Alar )، پاکلوبوترازول(Paclobutrazol )، دامینوزید(Daminozide )، مورفوکتین ها(Morphectins )، آی تی- 3235 (IT-3235) و سوین یا کارباریل(Sevin (Carbaryl) ) ) را نام برد.
اکثر بازدارنده های رشد گیاهی را می توان به عنوان علفکش مورد استفاده قرار داد .
تو، فو- دی(2,4-D) ، آترازین(Atrazine )، آلاناپ(Alanap )، راندآپ(Round-up)، پاراکوات(Paraquat) ، از جمله علفکش های می باشند.
موارد کاربرد بازدارنده های رشد در درختان میوه
از SADH با غلظت ۲۰۰۰-۵۰۰ میلی گرم در لیتر برای تسریع رسیدن میوه، رنگ گرفتن پوست میوه و سست شدن دم میوه در گيلاس، هلو و آلو استفاده می شود. این ترکیب ۵-۲ هفته بعد از تمام گل مصرف می شود. استفاده از CCC به غلظت ۱۰۰۰-۱۰۰ میلی گرم در لیتربر روی شاخه و برگ انگور موجب افزایش تشکیل میوه می شود. غلظت ۲۰۰۰- ۱۰۰۰ میلی گرم در لیتر SADH در حدود 60-45 روز بعد از گلدهی موجب جلوگیری از ریزش میوه های سیب می شود. استفاده از سوین یا کارباریل بعد از تمام گل موجب ریزش گلهای اضافه درختان سیب می شود. پاکلوبوترازول نیز به عنوان تنک کننده در درختان میوه مورد استفاده قرار میگیرد. استفاده از SADH در حدود ۳۰ روز قبل از برداشت موجب جلوگیری از رسیدن قبل از موقع میوه ها می شود. محلول پاشی توسط MH ، TIBA و یا SADH موجب ایجاد شاخه هایی با انشعاب مطلوب در درختان جوان می شود. غلظت ۱۰۰۰ میلی گرم در لیتر CCC 4۰-۵۰ روز بعد از تمام گل سبب آغاز تشکیل گل در گلابی می گردد. استفاده از SADH با غلظت 4۰۰۰-۲۰۰۰ میلی گرم در لیتر در خرداد، شهریور و مهر ماه سبب به تأخیر افتادن گلدهی در بادام می شود.