خرید نهال

1-1-واژه شناسی

نام علمی زرشک و واژه بربریس(Berberid) از کلمه عربی بربریا(BerBerya) ناشی و اقتباس شده است. در کتب طب سنتی با نام های انبرباریس، امبرباریس و امبربریس آمده است. به فارسی زرشک و زارج گویند. نام های دیگر آن زنبر، هروک، عودادریح، زرنگ و اتراز گفته می شود و به اصلاح عربی مصری« عقده» گفته می شود. به فرانسوی وینایگرت(Vinaigrette(Epine Vinette or Vinettier)) و به انگلیسی باربری(Barberry) نامند.(42،41).

2-1-رده بندی

میوه درخت زرشک از خانواده بربریداسه(Berberidaceae) است. نام علمی آن بربریس ولگاریس(Berberis vulgaris L.) و مترادف آن بربریس تانبرگی(Berberis thunbergii DC.) می باشد(42). گیاهان خانواده زرشک(Barberry family) به صورت درختچه یا علف های پایا می باشند و تیره ای از گیاهان دو لبه ای جدا گلبرگ اند. ساقه های زیرزمینی آن ها گاهی دارای ریزوم های خزنده و یا به صورت غده ای هستند.

همان طور که ذکر شد زرشک متعلق به خانواده زرشک( بربریداسه) و راسته رانالز(Ranales) و رده دو لبه ای جدا گلبرگ می باشد و نام عمومی حدود 17 گونه از درختچه های برگزیر و همیشه سبز خاردار می باشد که جنس بربریس را تشکیل و در نواحی گوناگون نیمکره شمالی( معتدله به ویژه آسیا و غیره) می رویند و بیشترین محل انتشار آنها در آمریکای شمالی وقاره آسیا است(41).

3-1- مشخصات گیاه شناسی

زرشک درختچه ای است که بلندی آن 4-1 متر است، در گونه های مختلف، برگ های آن بیضی شکل با دندانه های اره ای و اغلب منتهی به خار کوچک، پوست شاخه های جوان آن اغلب قهوه ای و قرمز، در برخی موارد مایل به زرد و چوب آن زردرنگ است. گلهای آن زرد خوشه ای و آویزان می باشد.

میوه آن گوشتی کوچک، کمی دراز، به رنگ قرمز تیره دارای طعمی ترش است. در میوه ان مقدار زیادی اسیدمالیک و اسیدتارتاریک یافت می شود که عامل ترشی میوه می باشند. البته نیز قند وجود دارد. میوه زرشک دو عدد دانه دارد.(42).

1-3-1- برگ ها

دارای برگ های افتنده و یا پایا، ساده یا مرکب از برگچه ها و اصولا فاقد گوشوارک، برگ ها گاهی در هر دو سطح و یا فقط در سطح بالایی آرد بوده ودر حاشیه صاف و یا کم و بیش خاردار می باشند. انواع درختچه ای آن ها خاردار است و خارهای زرشک همیشه به صورت گروه30 تایی می روید که در قاعده جوانه به چشم می خورد( که از مشخصات ویژه این درختچه هاست).

2-3-1- گل

گل های آن ها معمولا به رنگ زرد و یا به ندرت نارنجی، دو جنسی منظم و مرکب از قطعات 3 تایی و گاهی دو تایی است که در دو ردیف حلقوی قرار گرفته اند. فصل گل کردن گونه های مختلف زرشک از اواخر فروردین تا اوایل خرداد ماه می باشد.

تعداد پرچم ها 6 عدد به صورت آزاد است و اغلب از گلبرگ ها کوتاهتر بوده و حساس می باشند که در دو ردیف 3 تایی قرار می گیرند.

3-3-1- گل آذین

گل آذین کم و بیش کشیده و خوشه ساده و یا مرکب، چتری و یا منفرد می باشند. گلبرگ ها 6 عدد که اغلب کوچکتر از کاسبرگ ها بوده و آن ها نیز در دوسری قرار می گیرند که تغلب در قاعده آن ها دو غده نوشگاه دیده می شود. بعضی از گونه ها دارای نوشگاه( از غده نوشگاه ها مایع شیرینی ترشح می شود) هستند که تصور می رود از تغییر شکل پرچم ها بوجود آمده باشند.

انواع زرشک منبع تغذیه زنبوران عسل می باشند.

4-3-1- کاسبرگ ها

کاسبرگ ها 6 عدد، رنگی و مشابه به گلبرگ ها و در دو ردیف قرار گرفته اند که ردیف خارجی کوچک تر است. این جنس دارای شاخه زرد و معمولا خارهای سر شاخه معمولی در قاعده برگ یا جوانه رشد می باشد.

بعضی از زرشک ها افتنده و یا خزان کننده(B.thunbergii) و برخی دیگر همیشه سبز مانند بربریس و ژولیانه(B.julianae)، بربریس داروینی(B.Darwinii) و بربریس هوگری(B. hookeri) می باشند.

5-3-1- میوه

میوه این جنس سته و حبه است و به شکل تخم مرغی، و از تخم مرغی و یا کروی و آبدار می باشد. به رنگ های قرمز روشن( مانند گونه زرشک معمولی یا آشی، بربریس ولگاریس و بربریس استرایفیانا(B.Strapfiana))، زرد، آبی( بربریس فورتونتی(B.fortunei)، عنب اریجون بربریس آکویفولیم(B.aquifolium))، ارغوانی یا سیاه( داروینی، هوکری و کراتاجینا(B.crataegina)) بوده و در خوشه ظاهر می گردد.

هرچه محتوی یک یا چند دانه است. حبه های برخی از گونه ها ترش مزه می باشند و در غذا به کار می روند. میوه برخی از گونه ها به صورت منفرد یا جفت ظاهر می گردد مانند زرشک تانبرگی.

6-3-1- پوست و ساقه

رنگ و شکل پوست شاخه ها با افزایش سن درخت تغییر می کند. سطح درونی پوست و نیز چوب گیاه زردرنگ می باشد. رنگ آن با شکستن شاخه مشخص می گردد. مقطع شاخه ها گرد و زاویه دار و یا شیاردار است.

پوست شاخه ها به رنگ زرد تا قهوه ای و یا ارغوانی و به ندرت گردآلود می باشند.

7-3-1- مادگی

بدون خامه و یا داری خامه کوتاه است تخمک کشیده و واژگون و 1 تا 5 عدد( به ندرت 6 عدد) می باشد. سلول های منطقه خارجی تخمدان به کلانشیم مبدل گردیده است.

4-1- پراکندگی زرشک در ایران و جهان

از جنس زرشک تاکنون در محدوده فلورا ایرانیکا( ایران، افغانستان، بخشی از پاکستان، شمال عراق، آذربایجان و ترکمنستان)، 12 گونه و 5 هیبرند نام برده شده که 5 گونه و 4 هیبرید آن جزو فلور ایران گزراش شده است که گونه خراسانیکا(B.Khorasanica) بومی ایران می باشد.

پراکندگی جنس زرشک از نظر تمرکز در دو ناحیه کاملا مجزای جهان قرار گرفته اند که از یک طرف کوه های هیمالیا و چین غربی و از طرف دیگر کوه های مرتفع آند در آمریکای جنوبی را شامل می شوند. تنوع گونه ها در چین زیاد، در ژاپن کمتر، در برمه چند گونه می باشد و در فیلیپین فقط به یک گونه محدود می گردد. در هندوستان چند گونه و در جاوه و سوماترانیزیک گونه یافت می شود.