خرید نهال

گیلاسی: ویژگیهای ارقام مهم تجاری

و اهداف و روشهای اصلاح آن

جی۔ بار جیونی

Via G. Medici4,37126 Verona, Italy

مقدمه

 ارقامی از گیلاس که به گونه ی پرونوس آویوم تعلق دارند، اساساً دیپلوئید هستند (۱۶=2n)، اما گاهی اوقات انواع تریپلوئید و تتراپلوئید (۳۲ یا ۲۴ = 2n) نیز در بین آنها مشاهده می شود .مهمترین ویژگی زیستی قابل توجه پرونوس آویوم (گیلاس)، ناسازگاری آن است. در این رابطه، نه تنها تعداد زیادی از ارقام خود ناسازگارند، بلکه تعداد قابل توجهی از آنها با ارقام دیگری که داخل یک گروه (گروه ناسازگار) قرار می گیرند نیز ناسازگاری دارند. در فصل ۸ راجع به محدودیت های غیر قابل اجتنابی که مسأله ی ناسازگاری برای تشکیل میوه به وجود می آورد، کاملا بحث می شود. در این مورد خوشبختانه ارقامی وجود دارند که با وجود خودناسازگاری قادرند ارقام دیگر را گرده افشانی کنند. این گونه ارقام اصولا به عنوان گرده زای عمومی مطرح می باشند. با این حال، فقط تعداد کمی از ارقام هستند که خود و نسل هایشان به طور طبیعی خود عقیم می باشند.

در زمان انتخاب رقم توسط تولیدکنندگان تجاری گیلاس ممکن است که انتخاب، تا حدود زیادی بر اساس تطابق زمان گلدهی ارقام با یکدیگر انجام شود. در این مورد هر چند که یک رقم، باردهی و کیفیت میوه ی خوبی داشته باشد، اما اگر برای گرده افشانی به تعداد زیادی رقم گرده زای ضعیف و نامناسب نیاز داشته باشد، کاشت آن توسعه نخواهد یافت.

ویژگی بارز سایر ارقام پرونوس آویوم، رشد زیاد درخت، و عدم زود به گل نشستن یا میوه دهی است

در حال حاضر اکثر درختان میوه ی مناطق معتدله روى پایه های پاکوتاه پیوند می شوند. تا نسبت به درختان تجاری بزرگ استاندارد، تولید بیشتر و مدیریتی ساده تر داشته باشند. در واقع امروزه استفاده از درختان بزرگ گیلاس که اندازه ی عادی و معمولی دارند، توسط باغبان های امروزی و کارآزموده کنار گذاشته شده است. لذا اکثر ارقام تجاری قدیمی که در اروپا بسیار دیر بار می دادند، کمتر مورد توجه باغداران قرار می گیرند، زیرا در حال حاضر جهت بازگشت سریع سرمایه، نیاز بیشتری به زودرسی محصول است.

در بعضی از مناطق، گیلاس کاران از آسیب زدن پرندگان به میوه هایشان دچار مشکل می شوند. از طرفی در بسیاری از نقاط جهان نیز مواد شیمیایی دور کننده ی پرندگان به علت اثراتی که بر روی محیط دارند، مورد قبول نمی باشند و لذا در این مناطق، چنین مشکلی را می توان از طریق کاهش اندازه ی درختان و محصور کردن آنها با تور برطرف کرد. مشکل دیگری که در اکثر نقاط مهم تولید گیلاس، باغداران با آن مواجهند، شکاف خوردن میوه در اثر بارندگی قبل از برداشت است. در این مورد نیاز به درختانی است که بتوان از طریق پا کوتاهی آنها را به کمک پناهگاه های بارانی در مقابل باران حفظ کرد. هرچند از ارقام مقاوم به ترک خوردگی نیز می توان استفاده کرد.

امروزه با معرفی ارقام جهش یافته ی خودسازگار و متراکم پاکوتاه، باغداران این محصول بیشتر امیدوار شده اند. در صورت تداوم این پیشرفت ها و تولید ارقام مقاوم به ترک خوردگی از طریق اصلاح، می توان شاهد یک دگرگونی در تولید گیلاس بود.

پیدایش، اصلاح و کشت گیلاس

باوجود این که در رابطه با تعداد زیادی از ارقام گیلاس توضیحانی ارائه شد، اما باید ذکر شود که مهمترین

ارقام این میوه که از طریق انتخاب طبیعی در مبدا پیدایششان به وجود آمده اند گسترش زیادی از آن منطقه  نداشته اند. در واقع بسیاری از ارقام امروزی قرنها قبل توسعه یافته اند. اما سایر ارقام از طریق گرده افشانی طبیعی ارقام قدیمی و فرایند گزینش بین نهالها بذری  حاصله، به وجود آمده اند. اخیرا با استفاده از تلاقی های کنترل شده ای که بین والدیین این گیاه انجام شده است، ارقام جدیدی به وجود آمده اند و در این مورد، از فنون جدیدی همچون اصلاح از طریق جهش القایی، به میزان بسیار محدودی استفاده شده است.

در مجموع عقیده بر این است که کشورهای اروپایی و بخش هایی از آسیا (مانند ترکیه)، قدیمی ترین مناطق کشت گیلاس هستند. اما تا مدتها در هیچ کدام از این مناطق، تغییری در کشت ,گیلاس  به وجود نیامد و با تغییرات بسیار ناچیز و محدود بود. زیرا احتمالا وقتی ارقام به جایی با اقليم متفاوت منتقل  می شدند. تفاوت های زیادی در اجرای عملیات باغی وجود داشته است و ارقام مناسب گرده زا که مسأله ای

حیاتی برای تولید این میوه محسوب می شود برای گرده افشانی وجود نداشته اند. علاوه بر این، قبلا گیلاس در مناطق روستایی که غالبا شیبدار و کوهستانی بودند به صورت سنتی کشت می شد و لذا عامل مناسب برای تغییر ارقام در این مناطق محدود بود و این مسأله به خاطر ارتباط بسیار محدود گیلاس کاران مناطق مختلف جهت تبادل ارقام با یکدیگر بود.

اصلاحات ژنتیکی که اخیرا از طریق عملیات کنترل شده ی اصلاحی شروع شده اند و بدون شک با توجه به نیاز به ژنوتیپهای جدید برای افزایش و تغییر مطالبات بازار، چه برای مصرف تازه خوری و چه برای فرایند کردن، افزایش یافته اند. اهداف عملیات اصلاحی که در حال حاضر توسعه یافته اند شامل: ایجاد ارقام خود بارور، مقاوم به آفات و بیماری ها، هوای طوفانی یا سرد و ارقام مناسب برداشت ماشینی می باشند. ایزونی به اتفاق همکارانش اهدافی را که اصلاحگران گیلاس برای آینده در نظر دارند و ژرم پلاسم های موجود را که می توان از آنها به عنوان والد استفاده کرد را به صورت یک مجموعه گردآوری کرده اند.

 در حال حاضر فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، سوییس و ایالات متحده ی آمریکا بزرگترین تولیدکنندگان گیلاس هستند. اما در مورد بعضی کشورها از قبیل چین، قضاوت در مورد آمار، کار مشکلی است. بعضی از ارقام تقریباً در تمامی این کشورها کشت می شوند. به عنوان مثال، تمامی ارقام بارلت، ژرمس دور فر، هدل فینگر، مورا، ناپلئون و ون در چندین کشور جهان کشت می شوند. اما سایر ارقام، اکثرا به منطقه ی توزیع تجاریشان محدود می شوند. بعضی از این ارقام نیز فقط در یک کشور تولید می شوند که از آن جمله می توان به ریورسون در فرانسه، تراگانا ادسا در یونان، تورفاندا در ترکیه، سرنا در بلغارستان، بمب کنتاری در رومانی، آمبرونز در اسپانیا و اسکانبورگر در سوییس اشاره کرد. علاوه بر این گاهی اوقات ممکن است که تولید یک رقم، در یک منطقه متمرکز شود که در این رابطه می توان، کشت رقم مورادی کازانو در ونتو و رقم مالیزیا در کامپانای ایتالیا را مثال زد.