رده بندی و معرفی مختصر گونه ها و ارقام گیلاس
در این قسمت توضیح مختصری راجع به گونه هایی از جنس پرونوس که جنبه خوراکی دارند و معمولا به اسم گیلاس و آلبالو شناخته شده اند ارائه شده است.
گیلاس: پرونوس آویوم لینه (پرونوس سیلوستریس ری یا کراسوس آویوم لینه (مونش))
آنچه که امروزه به نام گیلاس وجود دارد یا به طور تصادفی یا اشتباهی گیلاس نامیده شده است، اسامی محلی زیادی دارد. نام فرانسوی آن که مریزیر می باشد، بدون شک از کلمه ی مریس که در واقع یک اصطلاح بریتانیایی است گرفته شده است. نکته ی دیگری که کمتر به آن توجه می شود، منشأ این کلمه از مریکا است که واژهای فرانسوی و میوه ای است سته که پلینی از آن یاد کرده است. مازارد و ژین نیز نام هایی هستند که برای این گروه استفاده می شوند.
گیلاس، درختی خزان کننده با قامتی بزرگ است که گاهی ارتفاعش به ۲۰ متر هم می رسد. پوست درخت، نازک و براق و برگهایش بزرگ هستند. طول برگها از 5/12-5/7 سانتیمتر متغیر بوده و عرض برگها نصف این مقدار است. برگها زبر و خشن هستند و لبه هایی دندانه دار و نامنظم دارند. دمبرگ ها در گیلاس طویلند و دارای غده هایی متمایل به قرمز در نزدیکی پهنک برگ می باشند. گلها در گیلاس کاملاً سفید بوده و حدود 5/2سانتیمتر قطر دارند. این گل ها یا به صورت منفرد در محور شاخه های سال قبل و یا به طور گروهی و به صورت ۵ گل که یک جوانه ی رویشی را در یک سیخک یا شاخه ی قدیمی تر در بر گرفته اند، به وجود می آیند. در گونه های وحشی، میوه ها تا حدودی گرد هستند و رنگشان قرمز یا سیاه و اندازه شان کوچک است (قطرشان حدود ۲ سانتیمتر است).
گیلاس بومی بخش هایی از آسیا، به ویژه مناطق شمالی ایران، همچنین اکراین و سایر کشورهای قسمتهای جنوبی رشته کوه های قفقاز است. علاوه بر این، گیلاس بومی اروپا نیز میباشد و در جنوب سوئد تا یونان، ایتالیا و اسپانیا نیز یافت شده است. جوامع وحشی این میوه غالباً در مناطقی که کم آهک هستند یافت می شوند. ظاهراً این گونه از اطراف دریای خزر و دریای سیاه منشأ گرفته و از آنجا به تدریج گسترش یافته است. در ابتدا این گسترش توسط پرندگانی صورت گرفته است که میوه های این درختان را می خوردند و سپس هسته های آنها را در چینه دان خود ذخیره کرده و تا فواصلی دورتر آنها را میبردند. اما گسترش این میوه به کندی صورت می گرفت، زیرا پس از این که پرندگان مهاجر از اروپا عبور می کردند میوه ها می رسیدند و لذا انتشار این میوه به میزان زیادی بستگی به حرکت پرندگان محلی داشته است.
شواهد نشان می دهد که پراکنش این میوه و اهلی شدن آن به طور گسترده ای صورت گرفته است، زیرا امروزه در مناطق وسیعی از شمال هند، دشتهای جنوب اروپا و حتی در جزایر پراکنده از جمله جزیره ی مدیرا، به صورت وحشی یافت می شود. این که آیا این پراکنش کاملاً به پرندگان نسبت داده شود یا خیر، تا
حدودی بحث بر انگیز است. از طرف دیگر، با وجود این که احتمالا می رود گسترش این میوه، با کوچ بزرگ انسان ها در طول اروپا و آسیا در ارتباط باشد، اما بعضی از مدارک، بیانگر این هستند که در بسیاری از نقاط، اهلی شدن این میوه بعد از عصر حجر و بعد از مهاجرت آریایی ها بوده است علاوه بر این بعضی از مؤلفین معتقدند که اولین تلاش ها در مورد کشت گیلاس مربوط به ساکنین اولیه ی دریاچه ی آلپین می باشد. به هر حال، آنچه که مستند و معتبر است، این است که قبل از دستیابی یونانیها به تمدن بزرگشان
در یونان، گیلاس از سالها قبل تحت عنوان کریس، در آلبانی برای آلبانیایی ها شناخته شده بود.