خرید نهال

بیماری های مهم مرکبات

درختان مختلف در معرض بیماری هی متعدد قارچی، باکتریایی و ویروسی قرار دارند. اندام های مختلف گیاه نظیر تنه، ریشه و یا میوه ممکن است به عوامل بیماری زا مبتلا شوند. تمام بیماری ها در هر منطقه مرکبات خیز مشاهده نمی شود و بدیهی است در شرایط ایران فقط برخی از عوامل بیماری زا دیده می شوند. چنانچه بعضی بیمایر ها در منطقه ایی ظاهر شوند، مواد گیاهی آلوده از چندین دهه گدشته وارد ایران شده و همچنان شیوع دارد.

بیماری های قارچی مهم

بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه مرکبات(Phyophthora citrophthora  , P. nicotiana var. parasitica)

یکی ار بیماری های مهم مناطق مرکبات خیز بیماری پوسیدگی ریشه و طوقه است. در اثر گسترش این بیماری بخش سبزینه گیاه به زردی گراییده و موجب مرگ سرشاخه ها می شود. ریشه های آلوده رنگ قهوه ای تیره یافته و از بین می روند. هنگامی که تنه یا طوقه آلودگی دارد خیس بودن پوست نزدیک به سطح زمین قابل تشخیص است. در تنه، پوسیدگی ممکن است به سمت بالاتر و تا زیر شاخه ها پیشروی نماید. این بیماری در مناطق با شرایط خیلی مرطوب ، زهکشی نشده و نقاطی که آب جمع می شود شیوع دارد. محل پیوند ناسب ترین محل آلودگی است. بویژه در زمینی که آبیاری بارانی است. به همین دلیل توصیه می شود محل پیوند بالاتر از سطح زمین باشد. برای جلوگیری از شیوع این بیماری ، پیوند ارقام تجارتی روی پایه های نارنج، پونسیروس و یا سیترنج ها موجب جلوگیری از بیماری خواهد شد.

در نوع پوسیدگی ریشه ، قسمت عمده ای از سیستم ریشه قبل از آنکه علایم هوایی دیده شود از بین می رود. به همین دلیل برگ های درخت علایم شبیه به علایم کمبود مواد غذایی نشان داده و برگ های اصلی زرد شده و در نهایت برگ ها ریزش می کنند. در حالت پوسیدگی پیشرفته ریشه، درخت از پای درآمده و ظاهری سبز و خشک پیدا می کند. عامل قارچ خاک زی بوده و از محل زخم های ریشه و یا قسمت هوایی با تولید کیست و تندش لوله وارد گیاه می شوند.

در کنترل این بیماری باید از پایه های مقاومی چون نارنج و پونسیروس استفاده نمود. محل پیوند حداقل 30-25 سانتی متر بالاتر از سطح زمین باشد. بهتر است که آبیاری قطره ای بجای غرقابی استفاده نمود و دقت نمود که خاک و آب در تماس مستقیم با طوقه نباشند.

پوسیدگی قهوه ای(Phytophthora citrophthora)

بیماری پوسیدگی قهوه ای (Brown rot) به ریشه و تنه حمله میکند. اسپور های این قارچ در سطح زمین قرار داشته و در صورت تماس شاخه ها آلوده می شوند. آلودگی در زمینی که آب جاری یا خاک اشباع وجود نداشته باشد و در دمای هوا حدود 25 درجه سانتی گراد باشد قابل تشخیص است. پرتقال واشنگتن ناول و لیمو ها نسبت به این بیماری حساس هستند. ناهمواری های قهوه ای همراه با بی رنگی در سطح پوست میوه ظاهر شده و تدریجا گسترش می یابد. برای کاهش آلودگی باید شاخه هایی که در تماس با زمین هستند قطع شوند. بعلاوه کاهش مصرف ازت که قدرت رشد درخت را تا حدودی کاهش می دهد در کنترل بیماری موثر خواهد بود. کاشت نهال در ارتفاع 20 سانتی متری از سطح خاک ، ایجاد زهکش مناسب و استفاده از آبیاری قطره ای در کنترل این بیماری موثر است. استفاده از قارچ کش های مناسب در ارتفاع 5/1-1 متری از سطح خاک و قبل از شروع بارندگی در شهریور ماه نیز توصیه شده است.

پوسیدگی آرملاریا(Armillaria mellea)  (Armillaria root rot)

قارچ عامل بیماری به ریشه و طوقه حمله کرده و با تجمع آلودگی در دور طوقه ، ریشه ها کاملا از بین می روند. اولین نشاه های بیماری رشد ضعیف و مرگ سرشاخه های درخت است. از علایم این بیماری وجود میسیلیوم های سفید بادبزنی شکل بین پوست و تنه آلوده است.

در خاک های اسیدی آرملاریا با نابودسازی پوست ریشه ها موجب مرگ خیلی فوری درختان می شود. درختان آلوده با زرد شدن برگ ها و ریزش آنها، علایم بیماری را نشان می دهند. به علاوه نشانه هایی از پوسیدگی طوقه و مسایل تغذیه ای و آبی را نیز ظاهر می سازند. عوامل آلودگی از طریق بخش اسپور ها د رخاک و پراکنده شدن آن بوسیله باد گسترش می یابد. در صورت وجود آلودگی ، درخت های آلوده باید ریشه کن و سوزانده شوند. در صورت کاشت نهال در زمین آلوده ضمن حذف ریشه های آلوده باقیمانده ، باید اقدام به ضدعفونی خاک و محل گودال کاشت با قارچ کش های مناسب نیز نمود.

قارچ دوده (CApnodium citri) (Sooty mold)

این بیماری قارچی در مناطق مرکبات خیز شیوع دارد و بوسیله تعدادی از قارچ ها به وجود می آید. سطح برگ ها سرشاخه های جوان و میوه های همه ارقام مرکبات در مواقعی که به شته سیاه و کنه آلوده هستند سیاه می شوند. هر دو حشره موجب تولید عسلک می شوند. سیاه شدن برگ و شاخه ها در حالتی که بارندگی ملایم است قابل ملاحظه است. بهترین روش کنترل این بیماری مبارزه با حشرات تولید کننده عسلک است سمپاشی درختان بر علیه شته ها و به ویژه شپشک ها در زمان مناسب قابل توصیه است.

ملانوز (Diaporthe citri) (Melnose)

این بیماری ، میوه، برگ ، شاخه های جوان و شاخه های مسن را آلوده می سازد. درختان جوان به بیماری ملانوز حساس تر هستند. روی چوب های خشک شده اسپور های قارچ فراوان است. برگ های آلوده دارای لکه های قرمز قهوه ای تا سیاه شده و سطح ناصاف پیدا می کنند. شدت آلودگی ریزش برگ ها را به دنبال دارد. در مواقعی که شدت آلودگی بالاست این بیماری به آسانی به چوب های سالم نفوذ می کند. معمولا تمام واریته ها به این بیماری حساس هستند اما نارنگی و پرتقال واشنگتن ناول به این بیماری حساس تر هستند.

پوسیدگی انتهای ساقه (Dipjodia natalensis) (

 به این بیماری گموز دیپلودیایی (Diplodia gummosis) نیز اطلاق می شود. قارچ به شاخه و ساقه حمله کرده و اولین علامت بیماری، خروج صمغ زرد مایل به قهوه ای در محل پوسیدگی است. برخلاف فیتوفترا به شاخه های بالایی نیز خسارت می زند. قارچ های مولد روی شاخه های مرده مشاهده می شوند. در ایامی که آب و هوا رطوب است اسپور ها روی میوه انباشته می شوند. وقتی اسپور ها وارد میوه شدند تا وقتی میوه شروع به رسیدن نماید به صورت خواب در ناحیه تحتانی میوه باقی می مانند. با تقویت درختان مرکبات از طریق آبیاری به موقع و تغذیه با کود های مناسب و هم چنین سمپاشی با سموم مناسب می توان این بیماری را کنترل نمود.

لکه قهوه ای (Alternaria citri)

این بیماری نخستین بار در سال 1379 از منطقه سیاورز تنکابن روی نارنگی تانجلو گزارش شد. در سال 1381 بیماری جدی تر و با پراکنش وسیع تر روی نارنگی پیج و تانجلو در غرب مازندران مشاهده شد. گل محمدی و رحیمیان در تابستان 1382 با مشاهده لکه های کوچک قهوه ای رنگ همراه با هاله زرد رنگ روی برگ، میوه و سرشاخه ها نارنگی پیج در موسسه تحقیقات مرکبات رامسر و سپس آزمون بیماریی زایی ، وجود این بیماری را روی نارنگی پیج گزارش نمودند. قارچ این بیماری روی شاخه های قدیمی مبتلا وجود دارد و تولید توده انبوهی اسپور می نماید که بوسیله باد یا باران به برگ ها و میوه  ها سرایت می کند. در هوای مرطوب و خنک در اوایل بهار و اواخر تابستان به سهولت پخش و گسترش می یابد. علایم آلودگی با بروز لکه های قهوه ای تا سیاه که به نظر خیس می رسد قابل تشخیص است. آلودگی میوه به محض تشکیل میوه آغاز می شود.

 علایم بیماری در برگ های جوان ابتدا به صورت لکه های کوچک قهوه ای ظاهر شده و با توسعه قارچ به رنگ قهوه ای و با هاله زرد رنگ و لکه های منظم یا نامنظم روی برگ تغییر می کند. برگ های جوان در اثر شدت آلودگی بالا ریزش می کنند. علایم بیماری روی میوه های بالغ به صورت جوش های کوچک تیره همراه با هاله زرد زنگ بوده که با توسعه بیماری و شرایط مناسب محیطی ، لکه ها توسعه یافته ، سطح آنها چوب پنبه ای و برجسته می شوند. بلافاصله پس از ریزش گلبرگ ها میوه های جوان آلوده نیز ریزش نموده ولی میوه های مسن تر روی درخت باقی می مانند. علایم بیماری روی سرشاخه های جوان بصورت لکه های قهوه ای رنگ، ریزش برگ و در نتیجه لخت شدن شاخه ها است. در فصل زمستان نیز صمغ شفافی از محل آلودگی خارج می شود. جهت کنترل این بیماری رعایت مواردی چون جلوگیری از ایجاد تنش در درخت، زخمی شدن ریشه ها ، آبیاری زیاد و تجمع آب در محل طوقه ضروری است. در صورت پیشرفت بیماری آلترناریا باید درخت را ریشه کن نموده و محل آلوده با قارچکش های مناسب چون متیل بروماید ضدعفونی نمود.

آنتراکنوز (Colletotrichum gloes=osporioides) (Whiter tip)

یکی از بیماری های رایج باغ های مرکبات بیمار انتراکنوز است. برگ ها ابتدا زرد و سپس خشک شده و ریزش نموده و یا به حالت سبز خشک روی شاخه باقی می مانند. لکه های روی برگ ابتدا به رنگ سبز روشن و سپس قهوه ای رنگ می شوند. این نقاط روی سر شاخه های آلوده نیز مشاهده شده و در حالت شدید منجر به خشکیدگی آنها می شود. این بیماری در مناطق خنک و مرطوب شیوع بیشتری دارد و معمولا درختانی را که در شرایط کمبود مواد غذایی بسر می برند آلوده می سازند. در روی پوست لیمو ترش وجود لکه ها قابل تشخیص است. برگ ها لکه های قرمز  قهوه ای تا سیاه پیدا کرده و  شکل غیر طبیعی می یابند. از روش های کنترل می توان به هرس شاخه های آلوده و معدوم ساختن آنها، سمپاشی در پاییز و اواخر زمستان پس از هرس و یا در بهار بعد از ریزش گلبرگ ها اشاره نمود.

پروکاریوت های بیماری زا

بیماری شانکر باکتریایی (Xanthomonas campestris cv. Citri Hosse) (Citrus bacterial chanker)

تمام گونه های مرکبات به این بیماری باکتریایی حساس هستند. تنها نارنگی ها نسبت به این بیماری مقاوم هستند. لیمو ترش رقم مکزیکن در ایران نسبت به این بیماری باکتریایی بسیار حساس بوده و درختان مبتلا زرد و خشک می شوند. علایم ابتدا بصورت نقاط سوزنی شکل نکروزه و برجسته در سطح بافت ظاهر می شوند و تدریجا بزرگ شده و در ارقام حساس سطح توسعه آن از 2 تا 10 میلی متر است. حاشیه لکه ها معمولا حالت آبسوخته داشته و هاله زرد زنگ اطراف آنها را فرا می گیرد. آلودگی شدید باعث کاهش بازار پسندی ، خشکیدگی سر ساخه ها ، ریزش برگ ها و میوه  های آلوده می شود.

در تحقیقی بقاء ساپروفیتی باکتری عامل شانکر مرکبات بر روی علف های هرز غالب باغات لیمو ترش (مرغ ، پیچک، اویار سلام، توق) و دو گیاه یونجه و سیر بررسی شد. بر اساس نتایج بدست آمده بیتشرین بقا پاتوژن به ترتیب بر روی توق (گروه اول) ، اویار سلام، خر علف و یونجه (گروه دوم)، مرغ و پیچک (گروه سوم) و کمترین دوام بیمارگر روی سیر بود. بهترین روش کنترل ، ریشه کنی درختان آلوده با اعمال قوانین قرنطینه ای است. استفاده از بادشکن ، هرس شاخه های آلوده به شانکر ، استفاده از حشره کش ها برای مبارزه با حشرات ناقل و استفاده از سموم مسی مانند اکسی کلرور مس یا سولفات مس به میزان 5/2 گرم در لیتر و یا مخلوط بر دو به نسبت ،2،2 در کنترل بیماری مورد استفاده قرار می گیرند. تعداد دفعات سمپاشی بر اساس میزان بارندگی در منطقه متفاوت خواهد بود.

جاروی جادوگر(Witches broom) مرکبات (Candidatus phytoplasma aurantifolia )

این بیماری اولین بار در اواخر دهه 1970 میلادی در کشور عمان مشاهده شد. این بیماری در حال حاضر در استان های هرمزگان و سیستان و بلوچستان به شدت درختان لیمو ترش (لایم) را مورد حمله قرار داده است. در لایم  آلوده، فاصله میان گره ها کم شده و تعداد زیادی سرشاخه های ضعیف ، متراکم و غیر طبیعی با برگ های ریز و رنگ پریده تولید می شود که حالت جارویی به سرشاخه می دهد. در شاخه های جارویی شده ، گل و میوه تشکیل نمی شود. با پیشرفت بیماری شاخه ها خشک شده و در نهایت منجر به مرگ درخت می شود. این بیماری توسط پیوندک آلوده و زنجرک منتقل می شود.

صالحی و همکاران (1383) اقدام به شناسایی ارقام حساس و مقاوم مرکبات از طریق پیوند با پیوندک حامل فیتوپلاسمای عامل جاروک لیمو ترش نمودند. بر اساس علایم ظاهری و نتایج حاصل از آزمون واکنش زنجیره ای پلی مراز (PCR) انواع لیمو ترش ، لیمو بی تیغ، لیمو خیاری، بکرایی ،ماکروفیلا، رانگپورلایم ، بالنگ ؛ لیمو لامپی و رافلمون حساس بودند. در مقابل لیسبون ، پرشین لایم و نارنج متحمل تشخیص داده شدند.

بهترین روش مبارزه با آن ، استفاده از ارقام مقاوم و مبارزه با حشرات ناقل نیز توصیه می شود.

بیماری میوه سبز (Greening)(Candidates Liberobacter asiaticus)

این بیماری تا چند سال پیش در ایران به عنوان یک بیماری قرنطینه ای محسوب می شد. در سال های اخیر در استان های سیستان و بلوچستان بر روی ارقام مختلف مرکبات مشاهده شده است. علایم بیماری در درختان آلوده به صورت سر خشکیدگی ، کوتولگی، ریز برگی، حالت موزاییکی و علایمی شبیه کمبود روی، کاهش اندازه میوه، سبز ماندن قسمتی از میوه (معمولا گلگاه) بدشکلی، ریزش برگ و میوه ، چروک و عقیم شدن بذور است. عامل بیماری توسط پیوندک آلوده و پسیل منتقل می شود. رعایت اصول قرنطینه و جلوگیری از ورود بیماری به مناطق سالم بهترین روش پیشگیری از بیماری است. در ضمن استفاده از ارقام مقاوم ، مبارزه با حشرات ناقل و استفاده از آنتی بیوتیک در کاهش بیماری موثر است

استابورن (ریز برگی) Spiroplasma citri

علایم بیماری مایکوپلاسمایی استابورن در سال 1915 در کالیفرنیا شناختهشد. این بیماری از نظر خسارت های اقتصادی وارده حائز اهمیت است . این بیماری نه تنها در ایران با ورود اولین ارقام خارجی در اوایل دهه 1300 شایع شد. بلکه در بسیاری از کشور های مرکبات خیز دنیا وجود دارد. اگثر گونه ها و ارقام مرکبات علایم بیماری را در صورت ابتلا نشان می دهند. در برخی از میوه ها رنگ میوه در ناحیه گلگاه سبز باقی می ماند. در میوه های آلوده ، بذوری مشاهده می شود که بخوبی رشد نکرده و یا سقط شده اند. همچنین در درختان آلوده ریزش برگ های زمستانه بیشتر مشهود است سرشاخه ها متراکم و بطور غیر عادی به سمت بالا گرایش می یابند. در برگ ها حالت غیر طبیعی همراه با زردی مشاهده می شود. در برگ های جوان الگو های رنگ پریده شبیه به علایم کمبود مواد غذایی ظاهر می شود.

برخی محققین وجود این علایم را در وایتههایی همچون مورو (ساری) والنسیا ، نارنج ، ژیلت ناول و هاملین (کترا تنکابن) ، سالوستیانا (خرم آباد تنکابن9 ، هاملین و سالوستیانا (رامسر)، سالوستیانا ، اسکاگز بنزا ، واشنگتن ناول (میناب) ، والنسیای کمبل ، سالوستیانا و اسکاگز بونزا ، پارنت ناول، واشنگتن ناول و پرتقال معمولی (جیرفت) و برخی ا ز ارقام محلی (خفر) گزارش کردند. این بیماری توسط پیوندک آلوده انتقال می یابد این رقم، شرایط محیطی مناسب و روش پیند در موفقیت انتقال این آلودگی تاثیر دارد. مبارزه با زنجره های ناقل و علف های هرز در کاستن از گسنرش بیماری موثرند.

بیماری ویروسی مهم

تولید محصول مرکبات و باغ های اقتصادی همواره با بیماری های ویروسی مختلف مورد تهدید قرار گرفته است. به عبارت دیگر معمولا بیماری های ویروسی در مناطق مرکبات خیز موجب بحران های شدید میشوند. ابتلا به بعضی از انواع ویروس ها مرگ درختان را به سرعت به دنبال دارد. بیماری تریستزا با شته  قابل انتقال است ولی در خصوص سایر بیماری ها، ناقل قطعی شناخته نشده و بوسیله پیوندک و لوازم کار آلوده منتقل می شوند.

بیماری تریستزا

بیماری ویروسی تریستزا(Tristeza) (CTV) از جمله بیماری های بسیار مهم ویروسی است که از حیث اقتصادی خسارات زیادی را ممکن است در مناطق مرکبات خیز به وجود آورد. تا کنون میلیون ها درخت پیوندی روی پایه نارنج به وسیله این بیماری در آمریکا ، برزیل اسپانیا آرژانتین و ونزوئلا از بین رفته است. منشا اولیه ویروس را آسیا اعلام کرده اند که با مواد گیاهی آلوده به سایر نقاط دنیا نیز منتقل شده است. ناقل تریستزا شته Toxoptera citricidus است. در گزارشی وجود تریستزای مرکبات در استان های هرمزگان ، خوزستان و کرمان عنوان شده است و گزارش های قبلی مبنی بر قدمت این ویروس در این مناطق را تایید می کند.

علایم این بیماری به گونه و رقم، شرایط محیطی و نیز نژاد ویروس بستگی دارد. در بین ارقام تجارتی نارنگی ها بویژه نارنگی انشو دارای مقاومت قابل ملاحظه ای نسبت به بیماری CTV است. پایه پونسیروس و دورگ های آنها نسبت به تریستزا از مقاومت خیلی بالاتری برخوردارند. از علایم بیماری تریستزا روی پایه نارنج وجود نکروز در بافت آبکشی بلافاصله زیر محل پیوند است. و این نکروز همانند عمل حلقه برداری ، مانع ذخیره نشاسته در پایه می شود. در زیر پوست شاخه ها، سوراخ هایی روی چوب مشاهده می شود. درخت به سرعت به زردی گرایش پیدا کرده و برگ ها شروع به ریزش می نمایند. گاهی نشانه های دیگر نظیر نوار های زرد یا قهوه ای در محل پیوند و یا فرورفتگی ریز زیر پوست نارنج تحت عنوان علایم لانه زنبوری (Honey combing) یا ساقه آبله ای معکوس (Inverse stem pitting) را می  توان با برداشتن نواری از پوست در محل پیوند در ختان آلوده مشاهده نمود.

برخی پایه ها نظیر لایم ها مثل مکزیکن لایم به عنوان نبات محک به کار می روند. طی مدت 20 روز می توان علایم آلودگی را روی پایه لایم مشاهده نمود. کنترل تریستزا با استفاده از مواد گیاهی عاری از ویروس ، بهره گیری از پایه های مقاوم، ضدعفونی کامل ادوات و نترل شته ناقل، ریشه کنی درختان آلوده در شروع آلودگی و استفاده از ترکیب پایه و پیوندک مناسب و محتمل به بیماری میسر است.

بیماری کیسه صمغی

بیماری کیسه صمغی (Concave gum) (کیسه گشاد) در درختان وارداتی قدیمی چون بروهن و در درختان مسن وجود دارد. علایم این بیماری با بیماری کیسه کور (Blind pocket) مشابه بوده و گاهی در تشیص آنها اشتباه می شود. حفرات ایجاد شده در بیماری کیسه صمغی کم عرض است در حالیکه در بیماری کیسه کور فرورفتگی ها عمیق ، دراز و کم پهنا هستند. این بیماری اولین بار در دهه 1930 بوسیله باغداری در کالیفرنیا مشاهده شد در  حال حاضر این بیماری تقریبا از همه مناطق مرکبات خیز دنیا بویژه از کشور های دریای مدیترانه گزارش شده است.

در تحقیقی علایم بیماری روی رقم پرتقال تامسون ناول در غرب استان مازندران طی سال های 84-1383 مورد مطالعه قرار گرفت. علایم مشاهده شده شامل عارضه س خشکیدگی و زوال ، حفرات طولی در تنه و شاخه های درختان آلوده ، ترشح صمغ زیر پوستی در نواحی فرورفته و در حالت شدید، تنه و شاخه ها ناصاف و بدشکل شده و حتی حالت خمیده پیدا می کنند. در برش تنه شاخه هایی آلوده بویژه در نقاط تغییر شکل یافته حلقه های صمغ دار بصورت دوایر متحد المرکز دیده می شود. پس از مدت کوتاهی ، قطرات صمغ از این مناطق خارج شده و باعث بسته شدن آوند های چوب و آبکش می شوند. این مشخصه از علایم منحصر به فرد بیماری است که در تشخیص آن بسیار موثر است. در برگ های جوان و در شرایط خنک سال (بهار و پاییز) علایم نقش برگ بلوطی (Oak leaf pattern) ظاهر می شود که با گرم شدن هوا و کامل شدن برگ ها این علایم محو می شود. انتقال بیماری کیسه صمغی از طریق پیوندک آلوده بوده و گزارشی مبنی بر انتقال از طریق بذر در مورد بیماری های شبه پسورزی به میزان کم وجود دارد. انتقال مکانیکی یا ناقل در مورد این بیماری شناخته نشده است. از این رو مدیریت بیماری با استفاده از پیوندک سالم و عاری از بیماری امکان پذیر است.

پسوروز (Psorosis)

بیماری پسوروز به گروهی از ویروس ها اطلاق شده که برگ های درختان جوان را در وضعیت زرد و سبز قرار داده و در درختان مسن برگ ها را شیار دار و فلس مانند می نماید. با استفاده از پیوندک های عاری از ویروس می توان این بیماری را تحت کنترل قرار داد. عامل بیماری ویروس رشته ای از جنس Ophivirus است. مهم ترین روش انتقال بیماری از طریق پیوند بوده ولی گاهی از طریق بذر و دانه گرده و یا ناقل نیز صورت می گیرد. نهال های پرتقال پاین اپل و پرتقال مادام وینوس و نارنگی ها بعنوان پایه های محک این بیماری شناخته شده اند. در برش های عرضی چوب ، دوایر نا منظم صمغ دیده می شود و پوست آسیبی شبیه به گموز نشان می دهد. در مراحل بعد خروج صمغ زیاد بوده و امکان تشکیل کالوس در این نواحی لزج وجود ندارد. در درختان آلوده شاخه ها در بعضی از قسمت ها دارای فرورفتگی و برجستگی می شوند. با استفاده از بذر و پیوندک سالم می توان این بیماری ر کنترل نمود.

زایلوپروز

بیماری زایلوپروز (Xyloporosis) که اغلب کاککسیا (Cachexia) نیز نامیده می شود و عامل آن ویروئید (Viri=oid Citrus Cachexia) CcaV است از طریق پیوندک های آلوده و وسایل باغبانی انتقال می یابد. جهت کنترل آن، پیوندک های عاری از ویروس استفاده می شود. معمولا نارنگی تانجلو ، کامکوات و لیمو شیرین نسبت به این بیماری حساس هستند. این بیماری در ایران در ارقامی که طی سال های 1313-1309 وارد شده اند گزارش شده است. از علائم این بیماری زردی برگ ها، کاهش محصول و تولید صمغ و ناهمواری هایی در زیر پوست است. این ناصافی زیر پوست ممکن است از نوع ساقه آبله ای باشد. در حالت شدید در پوست ترک خوردگی ایجاد شده که باعث قطع و آسیب به آوند های آبکش می شود. در صورت شدت این علایم ، توقف رشد زردی و حتی خشکیدگی درخت در سنین بالا و خاک های فقیر مشاهده می شود.

اگزوکورتیس(Exocortis)

ویروس اگزوکورتیس سبب پوسته پوسته شدن (Bark scalling) پایین تنه درخت و در زیر محل پیوند می شود. پایه های پونسیروس تریفولیاتا ، ترویر و کاریزا سیترنج و رقم رانگپورلایم نسبت به بیماری اگزوکورتیس حساس هستند. اگر ارقام آلوده به بیماری روی پایه های متحمل پیوند شوند، ممکن است حالت پا کوتاهی و کاهش رشد در درخت مشاهد شود. در هر صورت عامل بیماری در چنین راقامی (حتی بدون وجود علایم) قادر به تکثیر بوده و می تواند به عنوان یک منبع آلودگی عمل نماید. شناسایی بیماری با ایندکس بر روی گیاهان محک امکان پذیر است. ویروس عامل این بیماری با پیوندک آلوده قابل انتقال است. برای کنترل بیماری استفاده از مواد گیاهی عاری از ویروس ، عدم استفاده از میزبان های حساس و ضدعفونی ادوات باغبانی با هیپوکلریت سدیم توصیه می شود. درختان مبتلا پاکوتاه مانده و گاهی از برخی نژا های این ویروس جهت تهیه درختان پاکوتاه استفاده می شود.

گال چوبی(Woody gall)

بیماری شبه ویروسی وین انیشتین (Vein enation) مرکبات ایجاد گال چوبی در چوب می کند. در تعدادی از کشور های مرکبات خیز مثل آمریکا، آفریقای جنوبی، استرالیا ، پرو، ژاپن و ایران گزارش شده است. در برخی از درختان مرکبات پیوندی روی پایه لایم مشاهده شده است. بیماری از حیث اقتصادی مهم نبوده و تنها در مواقعی که رقم آلوده روی پایه رافلمون پیوند می شود علایم بیماری و گال روی ساقه مشاهده می شود. غده ها به طور کلی در نزدیکی محل خار یا محل زخم ها دیده می شود. شته های Myzus persica ، Toxoptera citricida ، Aphis gossypii و همچنین پیوندک های آلوده موجب انتقال این بیماری می شوند. راه های کنترل این بیماری ، استفاده از پیوندک عاری از ویروس و همچنین استفاده نکردن از پایه های حساس در مناطق شایع است.

لکه سبز (سنگی شدن)

بیماری لکه سبز (Impietratura) شبه ویروسی یوده که درختان مسن مرکبات در کشور های ونزوئلا ، آفریقای جنوبی و ایران از خود نشان داده اند. بیماری سبب کاهش محصول و کیفیت میوه شده و میوه ها روی درخت آلوده نسبت به سالم کوچکتر خواهند بود. ایجاد کیسه های صمغ در زیر پوست میوه در منطقه آلبدو (مزوکارپ میوه که اسفنجی و سفید رنگ است) تشکیل می شود. روی میوه لکه های سبز رنگ مدور دیده شده که در برش عرضی میوه در ناحیه البدو لکه ها قهوه ای است.

درسطح خارجی میوه ، لکه ها با رنگ متمایز و تا حدودی برآمده و سفت قابل تشخیص هستند. در درخت های آلوده میوه ها سخت و ریز بوده و تغییر رنگ زود هنگام و ریزش زیاد مشاهده می شود. شواهد حاکی از ویروسی بودن بیماری است و از طریق پیوندک آلوده قابل انتقال است. با حذف ردختان الوده و تهیه پیوندک های سالم و عاری از بیماری می توان بیماری لکه سبز را کنترل نمود.

نماتد مرکبات (Tylenchilus semipenetrans)

مرکبات نیز مانند بسیاری از گیاهان مورد حمله نماتد ها قرار می گیرند. در ایران برای اولین بار در سال 1345 از منطقه خفر شیراز و در سال 1346 از اهواز وجود نماتد گزارش شده است. این بیماری از استان های فارس، هرمزگان بوشهر خوزستان و مازندران گزارش شده است. علاوه بر مرکبات گیاهان مو، زیتون نیز مورد حمله نماتد قرار می گیرند. درختان آلوده به این نماتد دچار زوال تدریجی شده و در اثر خسات وارده به سیستم ریشه و ضعف درخت در مقابل سایر عوامل بیماری زا از جمله تنش های محیطی حساسیت زیادی پیدا می کنند. در قسمت های هوایی درخت علایم بصورت ضعف عمومی، زردی و ریزش برگ ها خصوصا در شاخه های انتهایی بروز می کند. ریشه های جوان رشد طبیعی نداشته و ضخیم تر بنظر می رسند. نماتد ماده ای ژلاتینی و چسبنده ترشح نموده که این ترشحات باعث چسبیدن خاک به ریشه شده و در اثر قرار دادن ریشه در آب، خاک آن به آسانی شسته نمی شود. در مطالعات اولیه روی نماتد های انگل های گیاهی مزارع و باغات استان بوشهر مشخص شد که این نماتد در اکثر باغات مرکبات بخصوص لیمو ترش فهالیت کرده و میزان فعالیت و خسارت آن متفاوت است و به گونه ای که یکی از عوامل اصلی خشکیدگی و زوال درختان مرکبات در استان بوشهر وجود این نمات است.

برای پیشگیری و مبارزه با نماتد مرکبات باید زمین های بکر و عاری از نماتد را جهت کشت نهال انتخاب نمود. باید نهال های سالم تهیه و کشت شده و برای اطمینان بیشتر می توان ریشه نهال ها را قبل از کاشت در محلول نماتدکش فرو برده یا ریشه را در آب گرم 45 درجه سانتی گراد به مدت 25 دقیقه قرار داد.