خرید نهال

نیاز های غذایی مرکبات

مرکبات مثل سایر درختان به آب و عناصر غذایی از خاک و نیز دی اکسید کربن از هوا احتیاح داشته تا چوب ، برگ، گل و میوه تولید کنند. اگر هرکدام از موارد نام برده فراهم نباشد انجام این اعمال نیز متوقف شده و در نتیجه گیاه قادر به رشد و تولید محصول نخواهد بود با بهره گیری از انرژی خورشید و کلروفیل موجود در برگ ها ترکیبات آلی پیچیده از مواد موجود در خاک و هوا ساخته می شوند. در فرآیند فتوسنتز ، گیاه با آب و دی اکسید کربن کربوهیدرات ها را می سازد. کربوهیدرات ها  به عنوان غذا مورد استفاده قرار گرفته است انرژی مورد نیاز رشد گیاه را فراهم نماید. طی همین فرآیند درخت مقادیر زیادی اکسیژن آزاد را در اختیار اتمسفر قرار می دهد. بعضی خاک ها به طور طبیعی خیلی حاصل خیز هستند. درحالی که بعضی دیگر از این حیث ضعیف هستند. مثلا خاک های شنی فاقد مواد آلی هستند و بسیار از مواد غذایی از دسترس آن خارج می شود. در حالیکه در خاک های سنگین شستشوی مواد غذایی کمتر بوده ولی در عین حال بعضی مواد غذایی نمی توانند براحتی در دسترس گیاه قرار گیرد . در یک خاک حاصلخیز تقریبا تمام عناصر مورد نیاز گیاه در خاک فراهم است. و از لحاظ ساختمانی نیز ریشه درخت بخوبی در خاک می تواند توسعه پیدا کند.

از نکات حائز اهمیت درخاک ها این است که عناصر غذایی در خا ک در وضعیت تعادل باشند. چنانچه یک عنصر به مقدار بیش از حد مجاز باشد، این امکان وجود دارد که قابل دسترس بودن یا قابل جذب کردن عنصر دیگری را تحت الشعاع قرار دهد. و به این ترتیب آثار کمبود را در گیاه ظاهر نماید. اگر کمبود عنصری در خاک مطرح باشد یا خاک فاقد آن عنصر باد رشد گیاه به جهت همان عنصر مختل می شود. ، هرچند تمام عناصر دیگر به مقدار فراوان و کافی باشند. بخش زیادی از عناصر موجود درخاک ، ممکن است علی رغم کافی بودن یا زیاد بودن آنها در خاک، بصورت محلول یا قابل جابجایی نباشند که در این صورت ریشه قادر به استفاده از آنها نیست. ورود آب، موجودات ریز خاک و سیستم ریشه معمولا عناصر غذایی را بتدریج از وضعیت نامحلول به محلول تبدیل ساخته و شرایط جذب آنها را توسط گیاه فراهم می سازد.

عناصر پر مصرف مرکبات

نیتروژن(Nitrogen): عنصر ازت یا نیتروژن به مقدار زیادی برای تولید برگ های سالم و رشد شاخ و برگ ضروریست. این عنصر ضمن آنکه رشد فعال گیاه را موجب شده، در گلدهی ، تشکیل میوه و نمو میوه نیز نقش مهمی دارد. عنصر ازت بصورت نیترات یاآمونیوم توسط ریشه ها جذب می شود. استفاده بیش از حد ازت رشد رویشی را ترک می نماید و موجب سال آوری محصول می شود. به علاوه ازت زیاد موجب ضخیم شدن و زبری سطح میوه شده و مقدار آب میوه را تقلیل می دهد. از علایم کمبود ازت، کاهش رشد، رنگ سبز مایل به سفید تا زرد در برگ ها ، ریزش برگ ها قبل از آنکه به حد کافی توسعه یابند.، کاهش تشکیل میوه و تقلیل اندازه میوه خواهد بود. چنانچه در طول تابستان و پاییز که میوه ها در حال رشد هستند کمبود ایجاد شود، برخی از برگ های سبز به زرد تبدیل شده و ممکن است ریزش نمایند. گزارش شده است که کمبود ازت باعث نازکی پوست، افزایش محتوی آب میوه  و ایجاد لکه های فرورفته پوستی (Pits) بعد از 40 روز نگهداری در انبار می شود.

میزان نیتروژن به طور معنی داری کیفیت میوه را از طریق کاهش اندازه میوه و محتوای اسید آبمیوه ، افزایش روغن پوست و درصد سبزی میوه ها تحت تاثیر قرار داد. یک رابطه خطی بین عملکرد و میزان نیتروژن برگ در نمونه های برگی سالیانه مشاهده شده است. مقدار ازت مورد نیاز جهت رشد رویشی و زایشی بر اساس محصول سال قبل و تجزیه برگ تعیین می شود. اندازه متوسط این عنصر در برگ ها باید بین 7/2 -5/2 درصد ماده خشک بر حسب ارقام مختلف مرکبات باشد. استفاده از پایه های پر رشد، مثل رافلمون موجب می شود تا ازت به میزان بیشتری نسبت به حالاتی که ارقام تجاری روی پایه های نارنج ، کاریزا سیترنج و ارنگی کلئوپاترا پیوند شده اند جذب شود.

فسفر (Phosphorus): فسفر عنصری غیر متحرک است و با عناصری مثل آلومینیوم و آهن بصورت غیر محلول در می آید. نوعی تعادل بین ازت و فسفر در گیاه ضروری است. هنگامی که درخت ازت زیادی دریافت می کند. مصرف سوپر فسفات ایجاد تعادل در درخت نموده و نتیجتا کیفیت محصول بهتر خواهد شد. فسفر در محلول خاک به صورت های PO^-₄ ، H₂PO₄^- یا H₂PO₄ در pH بین 6 تا 7 وجود دارند. فسفر نقش مهمی در گلدهی و نمو میوه داشته و خصوصا برای نقاط رشد شاخه ها و ریشه ها ضروری است. به علاوه جهت حفظ کیفیت خوب میوه وجود این عنصر بسیار مهم است. افزایش بیش از حد این عنصر آب میوه را کاهش می دهد. علایم کمبود این عنصر در درختان مرکبات کمتر دیده می شود. اما چنانچه کمبود فسفر در گیاه وجود  داشته باشد. پوست میوه زبر و کم آب خواهد شد. همچنین باعث کاهش تراکم شاخساره، اختلال در خواص فیزیکو شیمیایی میوه ، پاکوتاهی درخت، ریزش برگ های غیر بالغ، کاهش در عملکرد و تاخیر در بلوغ میوه ها می شود. فسفر از بافت های مسن مشاهده می شود. کمبود فسفر ممکن است در مناطق با بارندگی زیاد به دلیل آبشویی و فرسایش نیز رخ می دهد. در خاک های خیلی اسیدی فسفر سریعا غیر قابل دسترس می شود.

پتاسیم (Potasium) (K) : برای حفظ سلامتی درخت و کیفیت میوه بسیار مهم است. درختان مرکبات میزان بالای پتاسیم را تحمل می کنند. هرچند  افزیاش خیلی زیاد این عمصر موجب کاهش کیفیت میوه در پرتقال والنسیا و گریپ فروت شد. اما بهنظر می رسد لیمو ها و نارنگی ها در برابر مصرف زیاد پتاسیم مقامت دارند. کمبود شدید پتاسیم سبب زردی و سوختگی برگ های بالغ ، ریزش قبل از بلوغ، مرگ شاخه های کوچک ظاهر شده در بهار، کوچکی و پوست نازکی میوه ها می شود. در لمون ها کمبود پتاس باعث زردی و برنزه شدن بخش هایی از برگ می شود. در حالت کمبود حاد، برگ ها پیچیده و شاخه های جانبی جدید، ضعیف و دوکی شکل می شوند. پتاسیم قابل جذب گیاه ممکن است در خاک هایی که دارای مقادیر بالایی از عناصر کلسیم و منیزیم هستند با کاربرد زاید ازت کاهش یابد. کاهش رطوبت خاک نیز جذب پتاسیم را کاهش می دهد.

کلسیم (Calcium)(Ca) کمبود کاسیم معمولا در شرایط باغی مشهود نیست. بلکه منتج به کاهش آبمیوه و TSS بالای میوه می شود. در برخی موارد نوعی کاهش رشد میوه و ضخامت پوست در پرتقال دیده شده است. کاهش رشد و برگدهی، پاکوتاهی درخت، چند جوانه ای، زردی برگ ها (شبیه به بیماری های ویروسی) ، کروی یا قلبی شکل شدن برگ های کوچک، پوسیدگی ریشه ، کاهش اندازه میوه و کاهش عملکرد از علایم مشترکی است که در بیشتر منابع ذکر شده اند. تداوم در استفاده از کود های آمونیوم دار بویژه سولفات آمونیوم ، از دست دهی کلسیم از خاک را افزایش می دهد. کمبود کلسیم هم چنین درخاک های خیلی شور به دلیل وجود غلظت بالایی از سدیم رخ می دهد. در چنین شریطی با کاربرد آهک، کمبود کلسیم و آثاز زیان بار سدیم جبران می شود.

منیزیم(Magnesium(Mg): این عنصر قابلیت تحرک بالایی داشته و در ساختمان کلروفیل به کار رفته است. منیزیم با نمو بذر در ارقام بذر دار در ارتباط است و کمبود آن در برگ ها به وضوح دیده می شود. از آثار کمبود منیزیم ، زرد شدن حاشیه خارجی برگ ها و بروز یک محدوده مثلثی شکل (معمولا سبز رنگ در برگ و به شکل 7 معکوس) است. برگ های زرد شده در پاییز ریزش می کنند . اگر کمبود شدید وجود داشته باشد، برگ ها تماما می ریزند و موجب مرگ سرشاخه ها می شود. با مصرف شدید پتاسیم کاهش منیزیم نیز عارض می شود.

کمبود منیزیم بیشتر درخاک های اسیدی و با آبشویی بالا مشاهده می شود. درخاک های شنی اسیدی، منیزیم به راحتی در معرض آبشویی قرار دارد. استفاده از دولومیت در چنین خاک هایی  pHرا به بالای 6 افزایش می دهد. استفاده از سولفات یا اکسید منیزیم در خاک هایی که اسیدیته آنها متعادل شده است موفقیت آمیز بوده است.

گوگرد(Sulfur(S)): علایم کمبود گوگرد به دلیل اینکه با تشکیل پروتئین و کلروفیل در ارتباط است شبیه به کمبود نیتروژن است. با این تفاوت که در بخش های رویشی جدید نمایان می شود. درختان به حالت پاکوتاه و رنگ سبز مایل به زرد تغییر می کنند. چنین کلروزی در بخش های رویشی جدید مرکبات شدید تر است چون سولفور همچون نیتروژن تحرک زیادی از اندام های مسن به برگ های جوان ندارد. معمولا کمبود گوگرد در کوددهی بالای نیتروژن نیز رخ می دهد. در شرایط نیتروژن زیاد و گوگرد کم ، رشد گیاهان مختل شده و علایم کمبود گوگرد ظاهر می شود. چنانچه نیتروژن به تنهایی استفاده شود عملکرد کاهش می یابد. در حالیکه کاربرد تلفیقی نیتروژت و گوگرد رشد و عملکرد متعادلی را باعث می شود.

عناصر کم مصرف مرکبات

روی (Zink)(Zn) : کمبود روی یکی از رایج ترین مواردیست که در مرکبات با ایجاد زردی در برگ های جوان مشاهده می شود. معمولا برگ های این درختان کوچک و باریک می شوند. در صورت شدت کمبود  برگ ها ریزش کرده و مرگ سرشاخه ها اتفاق می افتد. بین رگبرگ ها کلروزه شده و رگبرگ های فرعی سبز باقی می مانند و در حالت حاد کلروز بین رگبرگی تسعه می یابد. روزنی شدن، ریزش قبل از بلوغ برگ ها، نوار های کلروتیک مایل به سفید در برگ های مسن و سفیدی برگ های فوقانی نیز از علایم کمبود روی در مرکبات است. در حالت کمبود شدید برگ ها به طور غیر طبیعی باریک ، تمایل به قائم بودن و به شدت کوچک می شوند. این عوارض بیشتر در جهت های شمالی و غربی درخت دیده می شود.

در صورت وجود کمبود منیزیم و مس ، میزان جذب روی بدلیل آسیب به ریشه کاهش یافته و علایم کمبود روی مشاهده می شود. در حالیکه ممکن است در خاک روی به اندازه کافی وجود داشته باشد. کمبود روی ممکن است در اثر فرسایش خاکی با تشکیل ترکیبات غیر محلول روی رخ دهد. زیادی فسفر یا نیتروژن می تواند کمبود روی را تحریک و یا شدت بخشد. مصرف اکسید روی (ZnO) یا سولفات روی (ZnSo₄) بعد از شکوفه دهی می تواند در رفع آثار کمبود این عنصر در گیاه مفید باشد.

مس (Copper) (Cu) : علایم کمبود مس در مرکبات کمتر مشاهده می شود. ولی ممکن است در درختانی که در خاک های غیر حاصلخیز کشت شده اند. نشانه های کمبود قابل نشخیص باشد. علایم کمبود شامل غیر طبیعی شدن برگ های بزرگ، مرگ شاخه ها در بازو ها ، تشکیل صمغ زیر پوست و صمغ قهوه ای روی میوه ، شاخه ها و برگ ها است. بعلت وجود مس در قارچ کش ها مصرف این مواد می تواند سبب رفع آثار کمبود مس شود. در خاک های اسیدی با استفاده از ترکیبات مس ، آثار سمیت مس در گیاه ظاهر می شود. از علایم سمیت این عنصر کاهش محصول ، تولید برگ های کوچک و علائم شبیه کمبود آهن است. در صورت ظهور سمیت مس در درختان باید pH خاک را به بالاتر از 7 افزایش داد و یا حفظ نمود. ضمن اینکه باید توجه نمود که با مصرف آهک و افزایش pH محلولیت مس کاهش می یابد. علایم کمبود در پرتقال ها بصورت زخم های پوسته مانند در روی پوست میوه و در لمون ها بصورت کاهش در آب میوه است. در برگ های لمون اورکا افزایش قابل توجهی در نسبت کلروفیل a به b مشاهده شده است.

منگنز (Manganese)(Mn): کمبود منگنز به طور عمده ای در خاک های قلیایی بروز می نماید و کمتر در درختانی که در سایر خاک ها کشت شده اند به چشم می خورد. آثار این کمبود با تغییر رنگ برگ ها به زردی و سبز تیره ماندن رگبرگ های اصلی قابل تشخیص است. در خاک های اسیدی ترکیبات منگنز بصورت محلول درآمده و جذب بیش از حد این عنصر موجب می شود برگ های کوچک و جوان بصورت سبز مایل به زرد باقی مانده و به حد طبیعی خود نرسد. نوک برگ ها قهوه ای شده و پهنک آن از دمبرگ جدا می شود. شاخه های جوان از بین نرفته لیکن بخش های جدید رویشی خیلی کوچک باقی می مانند. درصورت بروز سمیت در گیاه می توان با افزودن آهک به خاک و افزایش pH تا حدود 7 این مشکل را مرتفع نمود.

معمولا کمبود منگنز همراه با آهن و روی رخ می دهد. کمبود منگنز و روی کلروز آهکی را سبب می شود و مشخصه آن رگبرگ های سبز تیره همراه با پیچ خوردگی ناحیه بین رگبرگ ها است. در چنین حالتی کمبود منگنز درحالت حاد بوده اما کمبود روی نسبتا ملایم است.

بور (Boron) (B): هر دو عارضه کمبود و سمیت مربوط به بور در باغ های مرکبات محتمل است. از آنجایی که در خاک های سنگین و فاقد زهکشی مناسب و یا عدم آبیاری کافی میزان عنصر بور می تواند زیاد باشد، آثار سمیت بور در درختان ظاهر می شود. بور به سهولت در آب محلول بوده و قابل شستشو است. برای سلامتی گیاه ، شستشوی خاک با هدف کاهش سطح بور و نمک های مضر خاک ضروری بوده اما مصرف ازت پس از آن به منظور جایگزینی و تامین ازت خاک الزامی خواهد بود.

در شرایط کمبود بور، قدرت تنومندی درختان کاهش یافته و دارای رشد رویشی و گلدهی پراکنده و کم پشت هستند. میوه ها معمولا سفت شده و در سطح پوست میوه نوعی صمغ ایجاد می شود. در قسمت مرکزی میوه ممکن است صمغ ها خیس و حل شده و باعث سقط و یا تیرگی بذر شوند. میوه ها با سنین مختلف ممکن است علایم کمبود را به صورت لکه های قهوه ای در بخش آلبدو پوست و یا ایجاد پوست ضخیم در میوه ، کوچکی میوه با محتوای بالای قندی نشان دهند. شواهدی وجود دارد که کمبود بور روی میزان انتقال قند ها و سایر ترکیبات آلی قبل از آنکه آرایش و ترتیب آوند ها بهم بخورد موثر است. همچنین بین بور و تولید ، انتقال و فعالیت هورمون ها ارتباط وجود دارد. به همین دلیل ممکن است بور روی هورمون های موثر در تجمع کربوهیدرات ها اثر داشته باشد.

آهن (Iron) (Fe): کمبود آهن در خاک هایی که دارای مقدار زیادی کربنات کلسیم و در نتیجه pHحدود 8 هستند به وفور مشاهده می شود. ممکن است در این خاک ها آهن به اندازه کافی وجود داشته باشد ولی قابل دسترس برای گیاه نیست. کمبود آهن ممکن است توسط مقادیر بالا ی فسفر و یا فلزات سنگین خصوصا مس در خاک تحریک شود. علایم کمبود در برگ های جوان نمود می یابد و به رنگ زرد روشن تا سفید درآمده ، در حالیکه رگبرگ ها سبز رنگ باقی می مانند. درحالت شدید برگ ها کوچک ، نازک و نرم شده و بزودی ریش می کنند. بخش های انتهایی درخت خشک شده و به تدریج حجم تاج کاهش یافته و میزان میوه نشینی و عملکرد کاهش می یابد. میوه هادتمایل به کوچیکی همراه با کاه در مواد جامد محلول و اسیدیته آبمیوه دارند. گاهی ممکن است یک شاخه از درخت و یا چند ردخت در یک قطعه باغ این علایم را نشان دهند. کمبود آهن با قلیایی بودن خاک ، آبیاری زیاد، مرطوب بودن طولانی مدت خاک یا زهکشی ضعیف ارتباط دارد.

آزمایش خاک و تجزیه برگ مرکبات

چنانچه باغدار به مرکز آزمایش خاک و برگ دسترسی داشته باشد، باید اقدام به نمونه برداری خاک و برگ جهت تعیین نیاز کودی نماید. درختان مرکبات چند ساله ، دارای ریشه های عمیق هستند میزان جذی مواد غذایی بشدت متاثر از pH خاک است در حالیکه رشد و عملکرد میوه متاثر از مواد آلی و عناصری چون فسفر ، پتاسیم  ، کلسیم و منیزیم است.

نمونه های خاک باید به طور سالیانه از هر نوع خاک و یا هر رقم کشت شده در باغ گرفته شود. این نمونه ها معمولا از 10 تا 20 نقطه باغ گرفته می ود. نمونه ها اززیر درخت و از مساحت حایل در قطره چکان (Drip line) درخت یا سایه انداز به سمت داخل گرفته می شود. نمونه های خاک سطح الارض به صورت جداگانه و تحت الارض نیز جداگانه برداشت می شوند. در نهایت خاک های هر لایه به طور جداگانه با هم مخلوط شده و سپس به میزان 600 گرم از خاک مخلوط رویی و 600 گرم از خاک مخلوط زیری برداشته و به آزمایشگاه ارسال می شود. نمونه ها باید به طور جداگانه در پلاستیک قرار  داده و مشخصات نام و آدرس باغدار ، شماره تلفن و رقم مرکبات روی آن ذکر شود. نمونه ها در شب و قبل از تحویل به آزمایشگاه تجزیه خاک، خشک می شوند. معمولا عمق نمونه گیری 12 تا 24 سانتی متر برای تجزیه خاک معمولی است. اما گاهی نمونه های زیر سطحی به عمق 96-72 سانتی متر جهت مطالعه میزان شوری خاک مفید است. چنانچه نمونه برداری از خاک در اواخر تیر یا مرداد ماه همزمان با نمونه گیری از برگ انجام شود بهتر است. تجزیه خاک فقط سطوح عناصر مختلف را در خاک نشان می دهد. اما میزان عناصر قابل دسترس برای گیاه  با این روش مشخص نمی شود. به دلیل اینکه برخی عناصر ممکن است برای گیاه درخاک غیر قابل دسترس باشند. تجزیه برگی وضعیت تغیه ای گیاه را و اینکه چه عناصری توسط گیاه از خاک جذب شده است را مشخص می کند. در حقیقت تجزیه برگی مشخص می کند که چه دامنه ترکیبی از هر یک از عناصر غذایی ، جهت داشتن عملکرد مطلوب در شرایط خاکی ، آب  هوایی و ترکیب های پایه و پیوندک متفاوت مورد نیاز است.

یک نمونه استاندارد برگی شامل تعداد 100 برگ گرفته شده از 20 در خت در سراسر باغ است. برگ ها باید 5-4 ماهه بوده و از شاخه های بدون میوه حاصل رشد بهاره گرفته شوند. این حالت تقریبا با اواخر تیر و اوایل مرداد مصادف است. برگ ها تا زمان ارسال به آزمایشگاه باید در دمای کمتر از 5 درجه سانتی گراد نگهداری شوند. هر نمونه برگی باید نماینده یک نوع خاک ، یک رقم و یک باغ باشد. تولید کننده با اطلاع از نتایج ازمایش خاک و برگ قادر است که برنامه کود دهی باغ را طور تنظیم کند تا ضمن داشتن سود اقتصادی و کاهش هزینه ها ، حداکثر عملکرد را داشته و صدمات زیست محیطی ناشی از مصرف بی رویه کود های شیمیایی نیز به حداقل ممکن کاهش یابد.

کوددهی مرکبات

در برخی خاک ها بویژه در خاک های سنگین عناصر محلول تثبیت می گردند. مثلا فسفر و پتاسیم در خاک های رسی به ذرات رس آنچنان اتصال محکمی دارند که از حالت محلول به غیر محلول تبدیل شده و گیاه قادر به جذب آنها نیست. در مواقعی که خاک به طور متناوب خیس و خشک می شود یا دمای خاک به سرعت  تغییر می کند پدیده تثبیت بیشتر مشاهده می شود. استفاده از مالچ (بقایای گیاهی پوسیده) کمک می کند تا رطوبت و دمای خاک نوسان کمتری داشته و در نتیجه تثبیت عناصر در خاک کمتر رخ دهد. pHخاک نیز در قابل دسترس قرار دادن عناصر تاثیر دارد. وقتی به خاک کشاورزی آهک افزوده می شود، اسیدیته کاهش یافته و در نتیجه قابل دسترس بودن عناصر ی چون منگنز ، بور، روی و آهن کمتر می شود. از طرف دیگر در خاک های با قلیاییت بالا فسفر و مولیبدن کمتر در دسترس خواهد بود.

بیشتر درختان مرکبات نیاز به افزودن تمام مواد غذایی پر مصرف به خاک را دارند. این امکان وجود دارد که هر ساله عناصر N, P,K را به صورت توام و یا جداگانه به خاک باغ های مرکبات اضافه کرد. کود های شیمیایی بصورت مخلوط از N, P,K با نسبت های 3-3-13 و یا جداگانه برای با غ های مرکبات توصیه شده است. مصرف این کود ها مثلا به صورت مخلوط برای درختان یکساله حدود 5/0 کیلوگرم و برا درختان مسن تر (مثلا 8 ساله) 5/3 کیلوگرم مصرف شود. با افزایش سن درخت و رسیدن به مرحله باردهی مصرف کود افزایش مییابد. تعداد دفعات کوددهی در هر سال برای درختان جوان را می توان 3-2 بار در نظر گرفت. به ویژه در مورد ازت که مصرف یکباره آن توصیه نمی شود. بهتر است میزان مصرف هر یک از عناصر پر مصرف N, P,K در هر منطقه با توجه به نتایج حاصل از آزمایش تجزیه برگ و خاک و نیز عوامل محیطی دیگری که راجع به هر یک اشاره رفت انجام شود.

کود نیتروژن (ازته)

کود های نیتروژن دار شامل اوره (46 درصد ازت)، نیترات آمونیوم (34 درصد ازت) و سولفات آمونیوم (20 درصد ازت) است. برای جلوگیری از تجزیه یا شستشوی ازت پیشنهاد می شود با محاسبه صحیح کود ازته مور نیاز بر حسب در صد خلوص ، طی 4-3 نوبت از اواخر زمستان تا اواخر شهریور ماه در اختیار مرکبات قرار گیرد.

میزان نیتروژن مرکبات بستگی به نوع خاک، میزان حاصلخیزی خاک ونوع رقم دارد. پیشنهاد شده است که با هدف داشتن میوه با اندازه کوکچ می توان از نیتروژن به فرم نیترات آمونیوم استفاده کرد. کود نیتروژن روی ضخامت پوست مرکبات تاثیر دارد. در تحقیقی مشخص شد که سولفات آمونیوم به تنهایی ضخامت پوست پنج رقم پرتقال را افزایش داد اما حداکثر میزان مواد جامد محلول و محتوی آبمیوه در استفاده از سولفات آمونیوم بدست آمد. میزان TSS میوه و زمان بلوغ میوه وقتی از هر دو فرم آلی و غیر آلی ازت با هم استفاده شد، افزایش یافت. کیفیت میوه های مرکبات معمولا با برآورد میزان ترکیبات ازتی انجام می شود که حدودا بین 3-2 درصد وزن خشک برگ است. در فلوریدا میزان 7/2-5/2 درصد ازت برگی را به عنوان حد مطلوب در تولید مرکبات توصیه نموده اند. مقادیر بیشتر در گریپ فروت و پرتقال باعث تاخیر در زمان برداشت ، رنگ گیری میوه و کاهش توسعه رنگ میوه بعد از برداشت می شود.

مصرف بیش از حد نیتروژن گاهی باعث اختلال در گلدهی و میوه دهی درختان مرکبات می شود. این حالت به دلیل وجود برخی ترکیبات در ترکیب کودی است. کود ازت به فرم اوهع معمولا حاوی مقدار کمی بیورت (Biuret) است که باعث ایجاد عارضه زردی انتهایی(Yellow tip) می شود و علایمی شبیه سمیت بور دارد. مصرف اوره حاوی میزان بیورت بیش از 25/0 درصد با هدف محلول پاشی روی شاخساره درخت مرکبات توصیه نمی شود. حداکثر اثر بخشی محلول پاشی با اوره در لمون ها در هوای سرد و یا راکد بدست آمد. ضخامت پوست ، محتوی آبمیوه و اسید آسکوربیک میوه درختان لمون در مقادیر بالای نیتروژن به طور خطی کاهش یافت. اما میزان TSSو ،َTA همراه با افزایش نیتروژن افزایش نشان داد. در آزمایشی دیگر حداکثر عملکرد لمون (480 کیلوگرم در هر درخت) با مصرف 600 گرم نیتروژن به ازای هر درخت بدست آمد.

شیخ اشکوری و همکاران (1384)  اثر چهار منبع کود ازته سولفات آمونیوم اوره با پوشش گوگردی نیترات آمونیوم و کود حیوانی را روی عملکرد کمی و کیفی پرتقال تامسون ناول پیوند شده روی پایه سیتروملو در باغات مرکبات شمال ایران مورد مطالعه قرار داند . بعد از پنج سال تفاوت معنی داری بین اثر فرم های مختلف ازت مصرفی روی عملکرد و کیفیت میوه مشاهده نشد. ولی بیشترین عملکرد مربوط به کود اوره با پوشش گوگردی در ترکیب با کود حیوانی بود.

مرادی و همکاران نیز (1383) دریافتند که مقدار 500 گرم ازت از منبع سولفات آمونیوم جهت داشتن میوه با کیفیت مطلوب در پرتقال تامسون و در شرایط شمال کشور کفایت می کند. کود دهی ازته بیش از این مقدار نه تنها عملکرد را کاهش می دهد بلکه سبب زیان های زیادی بر کیفیت میوه و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک می شود کاربرد کود ازته همچنین باعث افزایش  و کاهش ویتامین ث میوه پرتقال تامسون شد.

کود فسفره

کود فسفره به صورت سوپر فسفات رایج است که در یک نوبت در پاییز یا اواخر زمستان می توان مصرف نمود . پاسخ معنی دار مرکبات به کاربرد کود فسفره در ارقام مختلف مرکبات جهان گزارش شده است. کاربرد کود فسفره باعث افزایش رنگ رخساره، میوه نشینی ، کاهش اندازه میوه و در عوض افزایش کیفیت میوه لمون ها شد. در غالب مطالعات انجام شده ثابت شده است که کود دهی فسفره روی کیفیت میوه بستگی به نوع میوه مرکبات و مقدار مصرف کود اثر دارد.کود های فسفره ضخامت پوست میوه را کاهش و درصد آب میوه را در پرتقال ها افزایش داد.

عملکرد کمی و کیفی لمون ها با مصرف کود های NPK  در مدت 6 سال بررسی شد . در واکنش به عملکرد لمون ها در چهار سال اول رابطه‌ای خطی بود و عملکرد به طور متوسط 15 درصد افرایش یافت. در سال پنجم بدون واکنش و در سال ششم واکنش منفی بود. این حالت ممکن است بدلیل تجمع فسفر در لایه های بالایی خاک باشد. مصرف فسفر اثر مثبت روی محتوی اسانس میوه و افزایش اندازه میوه داشت.

دانش نیا و رستگار در ایستگاه تحقیقات مرکبات جهرم اثر مصرف فسفر (0،50،100،150  کیلوگرم در هکتار) به روش آبیاری قطره ای و در 128 اصله درخت نارنگی محلی 16 ساله با پایه لیمو ترش را بررسی نمودند. آنها دریافتند که فسفر مصرفی باعث افزایش عصاره و وزن تک میوه شد لکن  TSS اسید سیتریک و ویتامین ث کاهش یافت.

کود پتاس

پتاس بصورت سولفات پتاسیم و کلرور پتاسیم در بازار وجود دارد و همراه با فسفر در پاییز و یا بخشی از آن   در مرداد یا شهریور همراه با کود ازته قابل مصرف خواهد بود. کمبود پتاس گیاه را می توان با کاربرد کود هایی چون کلرید پتاسیم (KCl) ، سولفات پتاسیم (K₂SO₄) و نیترات پتاسیم (KNO₃) ، اکسید پتاسیم (K₂O) و غیره تامین کرد. میزان پتاس مورد نیاز ارقام مختلف مرکبات به یک اندازه نیست . فرضا در آزمایشی میزان پتاس مورد نیاز پرتقال هاملین 160 کیلوگرم در هکتار به طور سالیانه بدست آمد. با کاربرد 5/0 و 2 کیلوگرم پتاس به ازای هر درخت در نارنگی امپریال، میزان عملکرد به ترتیب به میزان 3/12 و 22 درصد افزایش یافت.

مرادی و کاووسی در سال 1381 وضعیت پتاسیم باغات مرکبات غرب استان مازندران (چالوس ، تنکابن و رامسر ) را با نمونه برداری از خاک و برگ مورد مطالعه قرار دادند. نتایج نشان داد که پتاسیم قابل جذب خاک ها از کم (66 میلی گرم در کیلوگرم) تا بسیار زیاد ( 1954 میلی گرم در کیلوگرم) متغیر بود. میانگین پتاسیم قابل جذب حدود 500 میلی گرم در کیلوگرم خاک بود که عدد بالایی بوده و حاکی از کود دهی سنگین و مستمر این خاک ها با کود های پتاسیمی داشت.

بنابراین هرگونه توصیه کودی باید بر اساس آزمایش خاک باشد. چنانچه درصد اشباع پتاسیم خاک بالاتر از 5 باشد، اقدام به کاهش کود مصرفی و  با کمتر بودن از 3 باید میزان کوددهی را افزایش داد. بودن درصد اشباع پتاسیم در محدوده 5-3 ، نشانگر کود دهی مناسب پتاسیم است و توصیه می شود جهت افزایش جذب پتاسیم، باغات مرکبات در ماههای خرداد ، تیر و مرداد آبیاری شوند.

کاربرد کود پتاسه هم در خاک و هم بصورت محلول پاشی روی افزایش رشد و عملکرد درختان تاثیر داشته است. در نارنگی های ماندرین استفاده از کود پتاس بصورت نیترات پتاسیم روی شاخساره مناسب تشخیص داده شد. درختان جوان لیمو در هر دو حالت استفاده از کود پتاس بصورت محلول پاشی و هم خاکی از منبع (K₂SO₄) افزایش عملکرد نشان داد. ارقام زود بالغ، حساسیت کمتری نسبت به دیر بالغ ها به مصرف پتاس دارند. پرتقال والنسیا به افزایش پتاس پاسخ بیشتری نشان داده است. و اندازه میوه وقتی محتوی پتاسیم برگ بالای 2 درصد است افزایش می یابد.

پتاسیم روی عمر انبار مانی میوه ها نیز تاثیر مثبت داشته و تولید بافت های نگهدارنده قوی تری می کند. در این رابطه شیخ اشکوری و همکاران (1384) با مصرف مقادیر مختلف سولفات پتاسیم در نارنگی پیج، حداکثر افت محصول، ترکیدگی میوه و ریزش قبل از برداشت را در تیمار شاهد (بدون کود) مشاهده نمودند. آنها توصیه نمودند. که در خاک های دچار کمبود پتاسیم می تون به ازای هر سال سن درخت ، 100 گرم کود سولفات پتاسیم مصرف نمود.

مقادیر مختلف سولفات پتاسیم (صفر، 200 ، 400، 600 و 800 گرم در هردرخت) در شرایط خاکی استان فارس و روی دو رقم پرتقال واشنگتن ناول و والنسیا استفاده شده است. پتاسیم باعث افزایش عملکرد خصوصا در والنسیا و افزایش در ویتامین ث و اسید سیتریک و در مقابل کاهش TSS شد. پتاسیم قطر پوست میوه والنسیا را به طور معنی داری افزایش داد. حقیقت نیا و توکلی مصرف پتاسیم همراه با ازت و فسفر رادر منطقه حداکثر فعالیت ریشه (حدود 20 سانتی متری) در اسفند ماه و قبل از گلدهی پیشنهاد نمودند.

کود کلسیم

در خاک های اسیدی (pH=5/5-4/7) افزودن سنگ آهک همراه با NPK باعث افزایش عملکرد و کیفیت نارنگی شد. در پرتقال والنسیا کمبود کسیم باعث کوچکی اندازه میوه و افزایش ضخامت پوست شد و افزایش در کلسیم ، افزایش در وزن تر و گوشتی میوه را به همراه داشت. با اینکه اغلب کمبود کلسیم در میوه های دیگر باعث بروز برخی آسیب های فیزیولوژیکی همچون عارضه لکه تلخ در سیب می شود، اما کمبود کلسیم در مرکبات به ندرت اتفاق می افتد. گزارش زیادی مبنی بر اثر کلسیم مصرفی در باغ روی افزایش کیفیت میوه در طول انبار داری وجود ندارد. لیکن گاهی بعنوان تیمار های میوه بعد از برداشت و به صورت کلرید کلسیم استفاده می شود

کود منیزیم

معمولا آثار کمبود منیزیم وقتی میزان آن در برگ ها به کمتر از 4/0 درصد می رسد ، مشاهده می شود این حد بحرانی در برگ های نارنگی ساتسوما 3/0 درصد ، پرتقال 4/0-15/0 درصد بود. محتوی منیزیم برگ با دوبار محلول پاشی توسط نیترات منیزیم افزایش یافت و کاربرد اکسید منیزیم به میزان یک کیلوگرم به ازای هر درخت محتوی منیزیم برگ را تا بلند مدت حفظ نمود. مقادیر بالایی از سولفات منیزیم (200 گرم به ازای هر درخت) وزن خشک میوه را افزایش و بخش گوشتی میوه را کاهش داد. کمبود منیزیم با محلول پاشی نیترات منیزیم به میزان 15 در هزار (150 گرم در 10 لیتر آب) قابل رفع است.

کود روی

کاربرد روی به هر دو صورت مصرف خاکی و محلول پاشی روی برگ ها انجام می شود. لکه های ناشی از کمبود روی روی برگ های ماندرین با محلول پاشی 5/4 کیلوگرم سولفات روی همراه با 3/2 کیلوگرم آهک در 387 لیتر آب برطرف شد. کود روی جهت رشد ، گلدهی و میوه دهی مرکبات نیاز است. محلول پاشی برگی درختان دچار کمبود روی ، میزان اسید آسکوربیک در واحد حجم آب هر میوه را افزایش ولی درصد آبمیوه در واحد وزن هر میوه را کاهش داد. برای برطرف کردن کمبود روی از سولفات روی به میزان هر یک در هزار استفاده می شود. در شرلیط جنوب کشور (استان فارس) با مصرف ازت و روی با روش آبیاری سطحی و در پرتقال جهرمی ، صفات کمی و کیفی این پرتقال مورد ارزیابی قرار گرفت. ازت در چهار سطح صفر، 120، 240 و 360 گرم در هر درخت و کلات روی در سه سطح صفر، 50 و 100 گرم در هر درخت مورد استفاده قرار گرفت. بهترین رنگ نارنجی میوه ، بیشترین وزن تک میوه و ضخامت پوست میوه در حالت حداکثر استفاده از 360 گرم ازت همراه با 100 گرم کلات به دست آمد.

کود منگنز

کمبود منگنز با محلول پاشی برگی به میزان 6/0 -4/0 درصد سولفات منگنز در طول تابستان وقتی رشد جدید رخ می دهد کنترل می شود. اکسید منگنز به میزان 5/0 درصد عملکرد را در پرتقال های والنسیا و شاموتی به میزان 93 درصد افزایش داد. معمولا محلول پاشی برگی با محلول حاوی 8/1 تا 7/2 کیلوگرم از عنصر منگنز در هکتار برای دو تا سه بار و با هدف ایجاد برگ های مطلوب در طول بهار و تابستان پیشنهاد شده است. چنانچه همره با منگنز از ازت نیز استفاده شود، میزان جذب منگنز افزایش می یابد.

کود بور

با اینکه نسبت خاک های با کمبود بور نسبت به خاک های غنی از بورکمتر است، اما سمیت بور و کاهش رشد و عملکرد در مناطق مختلف جهان معنی دار است. مهمترین منبع آلودگی و سمیت بور آب آبیاری است اما منابعی چون خاکستر ناشی از آتش سوز و مواد شیمیایی صنعتی نیز نقش مهمی دارند. همچنین وجود زهکش در خاک های شور، تجمع بور در محلول خاک را افزایش می دهد. در نارنگی کلمانتین سمیت بور منجر به کاهش سطح کربوهیدرات برگ ها، ترکیب کلروفیل برگ ، میزان فتوسنتز ، تبادلات روزنه ای و ضخامت پارانشیم اسفنجی برگ شد.

معمولا از محلول 1/0 درصد براکس یا اسید بوریک جهت تامین بور مورد نیاز مرکبات استفاده می شود. استفاده از بور میزان اسیدیته میوه را کاهش داده و در نارنگی ها عملکرد را 20-15 درصد افزایش داد. هم چنین محتوی قندی میوه را افزایش و اسید اسکوربیک را کاهش داد.

سایر کودها

تحقیق در زمینه مقدار و روش مناسب کاربرد عنصر آهن (در کنار تغذیه بهینه گیاه با عناصر غذایی ضروری دیگر ) ضروری بنظر می رسد. با توجه به آهکی بودن و در نتیجه pH بالای خاک های استان هرمزگان، کمبود آهن و علایم آن در مرکبات به وفور یافت می شود. یکی از راهکار های رفع این معضل ، کاربرد آهن با استفاده از روش های مناسب در شرایط خاک های آهکی من جمله روش چالکود است. سولفات آهن در غلظت سه در هزار و در خاک های اسیدی کلات آهن به میزان 20 گرم برای هر درخت به کار می رود. مصرف آهک در خاک های اسیدی بین 2000 تا 2500 کیلوگرم در هکتار توصیه می شود.

جدول- انواع کود های شیمیایی رایج برای مصرف در باغ های مرکبات

کود های آلی به لحاظ برخورداری از مقدار کم عناصر غذایی ، باید به مقدار زیاد مصرف شود. لذا مصرف کود های آلی به میزان حدود 20 تن در هکتار توصیه می شود. در این صورت نیازی به مصرف کود شیمیایی نیست. زمان مصرف این کود ها در پاییز بوده تا در طی زمستان به طور کامل تجزیه شده و مواد غذایی در بهار برای رشد رویشی گیاه قابل دسترس باشد. کود های آلی یا شیمیایی را با فاصله مناسب از تنه درخت در زیر خاک کرده تا به مقدار بیشتری مورد استفاده گیاه واقع شود. هم چنین استفاده از کود های حیوانی نیز می تواند جایگزین کود های شیمیایی شده و یا مخلوطی از آلی و شیمیایی را مصرف نمود. همان گونه که قبلا نیز اشاره شده است حسن کود های آلی در بهبود خاک های شنی و افزایش مواد آلی آنها است.