خرید نهال

کوددهی مرکبات

در برخی خاک ها بویژه در خاک های سنگین عناصر محلول تثبیت می گردند. مثلا فسفر و پتاسیم در خاک های رسی به ذرات رس آنچنان اتصال محکمی دارند که از حالت محلول به غیر محلول تبدیل شده و گیاه قادر به جذب آنها نیست. در مواقعی که خاک به طور متناوب خیس و خشک می شود یا دمای خاک به سرعت  تغییر می کند پدیده تثبیت بیشتر مشاهده می شود. استفاده از مالچ (بقایای گیاهی پوسیده) کمک می کند تا رطوبت و دمای خاک نوسان کمتری داشته و در نتیجه تثبیت عناصر در خاک کمتر رخ دهد. pHخاک نیز در قابل دسترس قرار دادن عناصر تاثیر دارد. وقتی به خاک کشاورزی آهک افزوده می شود، اسیدیته کاهش یافته و در نتیجه قابل دسترس بودن عناصر ی چون منگنز ، بور، روی و آهن کمتر می شود. از طرف دیگر در خاک های با قلیاییت بالا فسفر و مولیبدن کمتر در دسترس خواهد بود.

بیشتر درختان مرکبات نیاز به افزودن تمام مواد غذایی پر مصرف به خاک را دارند. این امکان وجود دارد که هر ساله عناصر N, P,K را به صورت توام و یا جداگانه به خاک باغ های مرکبات اضافه کرد. کود های شیمیایی بصورت مخلوط از N, P,K با نسبت های 3-3-13 و یا جداگانه برای با غ های مرکبات توصیه شده است. مصرف این کود ها مثلا به صورت مخلوط برای درختان یکساله حدود 5/0 کیلوگرم و برا درختان مسن تر (مثلا 8 ساله) 5/3 کیلوگرم مصرف شود. با افزایش سن درخت و رسیدن به مرحله باردهی مصرف کود افزایش مییابد. تعداد دفعات کوددهی در هر سال برای درختان جوان را می توان 3-2 بار در نظر گرفت. به ویژه در مورد ازت که مصرف یکباره آن توصیه نمی شود. بهتر است میزان مصرف هر یک از عناصر پر مصرف N, P,K در هر منطقه با توجه به نتایج حاصل از آزمایش تجزیه برگ و خاک و نیز عوامل محیطی دیگری که راجع به هر یک اشاره رفت انجام شود.

کود نیتروژن (ازته)

کود های نیتروژن دار شامل اوره (46 درصد ازت)، نیترات آمونیوم (34 درصد ازت) و سولفات آمونیوم (20 درصد ازت) است. برای جلوگیری از تجزیه یا شستشوی ازت پیشنهاد می شود با محاسبه صحیح کود ازته مور نیاز بر حسب در صد خلوص ، طی 4-3 نوبت از اواخر زمستان تا اواخر شهریور ماه در اختیار مرکبات قرار گیرد.

میزان نیتروژن مرکبات بستگی به نوع خاک، میزان حاصلخیزی خاک ونوع رقم دارد. پیشنهاد شده است که با هدف داشتن میوه با اندازه کوکچ می توان از نیتروژن به فرم نیترات آمونیوم استفاده کرد. کود نیتروژن روی ضخامت پوست مرکبات تاثیر دارد. در تحقیقی مشخص شد که سولفات آمونیوم به تنهایی ضخامت پوست پنج رقم پرتقال را افزایش داد اما حداکثر میزان مواد جامد محلول و محتوی آبمیوه در استفاده از سولفات آمونیوم بدست آمد. میزان TSS میوه و زمان بلوغ میوه وقتی از هر دو فرم آلی و غیر آلی ازت با هم استفاده شد، افزایش یافت. کیفیت میوه های مرکبات معمولا با برآورد میزان ترکیبات ازتی انجام می شود که حدودا بین 3-2 درصد وزن خشک برگ است. در فلوریدا میزان 7/2-5/2 درصد ازت برگی را به عنوان حد مطلوب در تولید مرکبات توصیه نموده اند. مقادیر بیشتر در گریپ فروت و پرتقال باعث تاخیر در زمان برداشت ، رنگ گیری میوه و کاهش توسعه رنگ میوه بعد از برداشت می شود.

مصرف بیش از حد نیتروژن گاهی باعث اختلال در گلدهی و میوه دهی درختان مرکبات می شود. این حالت به دلیل وجود برخی ترکیبات در ترکیب کودی است. کود ازت به فرم اوهع معمولا حاوی مقدار کمی بیورت (Biuret) است که باعث ایجاد عارضه زردی انتهایی(Yellow tip) می شود و علایمی شبیه سمیت بور دارد. مصرف اوره حاوی میزان بیورت بیش از 25/0 درصد با هدف محلول پاشی روی شاخساره درخت مرکبات توصیه نمی شود. حداکثر اثر بخشی محلول پاشی با اوره در لمون ها در هوای سرد و یا راکد بدست آمد. ضخامت پوست ، محتوی آبمیوه و اسید آسکوربیک میوه درختان لمون در مقادیر بالای نیتروژن به طور خطی کاهش یافت. اما میزان TSSو ،َTA همراه با افزایش نیتروژن افزایش نشان داد. در آزمایشی دیگر حداکثر عملکرد لمون (480 کیلوگرم در هر درخت) با مصرف 600 گرم نیتروژن به ازای هر درخت بدست آمد.

شیخ اشکوری و همکاران (1384)  اثر چهار منبع کود ازته سولفات آمونیوم اوره با پوشش گوگردی نیترات آمونیوم و کود حیوانی را روی عملکرد کمی و کیفی پرتقال تامسون ناول پیوند شده روی پایه سیتروملو در باغات مرکبات شمال ایران مورد مطالعه قرار داند . بعد از پنج سال تفاوت معنی داری بین اثر فرم های مختلف ازت مصرفی روی عملکرد و کیفیت میوه مشاهده نشد. ولی بیشترین عملکرد مربوط به کود اوره با پوشش گوگردی در ترکیب با کود حیوانی بود.

مرادی و همکاران نیز (1383) دریافتند که مقدار 500 گرم ازت از منبع سولفات آمونیوم جهت داشتن میوه با کیفیت مطلوب در پرتقال تامسون و در شرایط شمال کشور کفایت می کند. کود دهی ازته بیش از این مقدار نه تنها عملکرد را کاهش می دهد بلکه سبب زیان های زیادی بر کیفیت میوه و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک می شود کاربرد کود ازته همچنین باعث افزایش  و کاهش ویتامین ث میوه پرتقال تامسون شد.

کود فسفره

کود فسفره به صورت سوپر فسفات رایج است که در یک نوبت در پاییز یا اواخر زمستان می توان مصرف نمود . پاسخ معنی دار مرکبات به کاربرد کود فسفره در ارقام مختلف مرکبات جهان گزارش شده است. کاربرد کود فسفره باعث افزایش رنگ رخساره، میوه نشینی ، کاهش اندازه میوه و در عوض افزایش کیفیت میوه لمون ها شد. در غالب مطالعات انجام شده ثابت شده است که کود دهی فسفره روی کیفیت میوه بستگی به نوع میوه مرکبات و مقدار مصرف کود اثر دارد.کود های فسفره ضخامت پوست میوه را کاهش و درصد آب میوه را در پرتقال ها افزایش داد.

عملکرد کمی و کیفی لمون ها با مصرف کود های NPK  در مدت 6 سال بررسی شد . در واکنش به عملکرد لمون ها در چهار سال اول رابطه‌ای خطی بود و عملکرد به طور متوسط 15 درصد افرایش یافت. در سال پنجم بدون واکنش و در سال ششم واکنش منفی بود. این حالت ممکن است بدلیل تجمع فسفر در لایه های بالایی خاک باشد. مصرف فسفر اثر مثبت روی محتوی اسانس میوه و افزایش اندازه میوه داشت.

دانش نیا و رستگار در ایستگاه تحقیقات مرکبات جهرم اثر مصرف فسفر (0،50،100،150  کیلوگرم در هکتار) به روش آبیاری قطره ای و در 128 اصله درخت نارنگی محلی 16 ساله با پایه لیمو ترش را بررسی نمودند. آنها دریافتند که فسفر مصرفی باعث افزایش عصاره و وزن تک میوه شد لکن  TSS اسید سیتریک و ویتامین ث کاهش یافت.

کود پتاس

پتاس بصورت سولفات پتاسیم و کلرور پتاسیم در بازار وجود دارد و همراه با فسفر در پاییز و یا بخشی از آن   در مرداد یا شهریور همراه با کود ازته قابل مصرف خواهد بود. کمبود پتاس گیاه را می توان با کاربرد کود هایی چون کلرید پتاسیم (KCl) ، سولفات پتاسیم (K₂SO₄) و نیترات پتاسیم (KNO₃) ، اکسید پتاسیم (K₂O) و غیره تامین کرد. میزان پتاس مورد نیاز ارقام مختلف مرکبات به یک اندازه نیست . فرضا در آزمایشی میزان پتاس مورد نیاز پرتقال هاملین 160 کیلوگرم در هکتار به طور سالیانه بدست آمد. با کاربرد 5/0 و 2 کیلوگرم پتاس به ازای هر درخت در نارنگی امپریال، میزان عملکرد به ترتیب به میزان 3/12 و 22 درصد افزایش یافت.

مرادی و کاووسی در سال 1381 وضعیت پتاسیم باغات مرکبات غرب استان مازندران (چالوس ، تنکابن و رامسر ) را با نمونه برداری از خاک و برگ مورد مطالعه قرار دادند. نتایج نشان داد که پتاسیم قابل جذب خاک ها از کم (66 میلی گرم در کیلوگرم) تا بسیار زیاد ( 1954 میلی گرم در کیلوگرم) متغیر بود. میانگین پتاسیم قابل جذب حدود 500 میلی گرم در کیلوگرم خاک بود که عدد بالایی بوده و حاکی از کود دهی سنگین و مستمر این خاک ها با کود های پتاسیمی داشت.

بنابراین هرگونه توصیه کودی باید بر اساس آزمایش خاک باشد. چنانچه درصد اشباع پتاسیم خاک بالاتر از 5 باشد، اقدام به کاهش کود مصرفی و  با کمتر بودن از 3 باید میزان کوددهی را افزایش داد. بودن درصد اشباع پتاسیم در محدوده 5-3 ، نشانگر کود دهی مناسب پتاسیم است و توصیه می شود جهت افزایش جذب پتاسیم، باغات مرکبات در ماههای خرداد ، تیر و مرداد آبیاری شوند.

کاربرد کود پتاسه هم در خاک و هم بصورت محلول پاشی روی افزایش رشد و عملکرد درختان تاثیر داشته است. در نارنگی های ماندرین استفاده از کود پتاس بصورت نیترات پتاسیم روی شاخساره مناسب تشخیص داده شد. درختان جوان لیمو در هر دو حالت استفاده از کود پتاس بصورت محلول پاشی و هم خاکی از منبع (K₂SO₄) افزایش عملکرد نشان داد. ارقام زود بالغ، حساسیت کمتری نسبت به دیر بالغ ها به مصرف پتاس دارند. پرتقال والنسیا به افزایش پتاس پاسخ بیشتری نشان داده است. و اندازه میوه وقتی محتوی پتاسیم برگ بالای 2 درصد است افزایش می یابد.

پتاسیم روی عمر انبار مانی میوه ها نیز تاثیر مثبت داشته و تولید بافت های نگهدارنده قوی تری می کند. در این رابطه شیخ اشکوری و همکاران (1384) با مصرف مقادیر مختلف سولفات پتاسیم در نارنگی پیج، حداکثر افت محصول، ترکیدگی میوه و ریزش قبل از برداشت را در تیمار شاهد (بدون کود) مشاهده نمودند. آنها توصیه نمودند. که در خاک های دچار کمبود پتاسیم می تون به ازای هر سال سن درخت ، 100 گرم کود سولفات پتاسیم مصرف نمود.

مقادیر مختلف سولفات پتاسیم (صفر، 200 ، 400، 600 و 800 گرم در هردرخت) در شرایط خاکی استان فارس و روی دو رقم پرتقال واشنگتن ناول و والنسیا استفاده شده است. پتاسیم باعث افزایش عملکرد خصوصا در والنسیا و افزایش در ویتامین ث و اسید سیتریک و در مقابل کاهش TSS شد. پتاسیم قطر پوست میوه والنسیا را به طور معنی داری افزایش داد. حقیقت نیا و توکلی مصرف پتاسیم همراه با ازت و فسفر رادر منطقه حداکثر فعالیت ریشه (حدود 20 سانتی متری) در اسفند ماه و قبل از گلدهی پیشنهاد نمودند.

کود کلسیم

در خاک های اسیدی (pH=5/5-4/7) افزودن سنگ آهک همراه با NPK باعث افزایش عملکرد و کیفیت نارنگی شد. در پرتقال والنسیا کمبود کسیم باعث کوچکی اندازه میوه و افزایش ضخامت پوست شد و افزایش در کلسیم ، افزایش در وزن تر و گوشتی میوه را به همراه داشت. با اینکه اغلب کمبود کلسیم در میوه های دیگر باعث بروز برخی آسیب های فیزیولوژیکی همچون عارضه لکه تلخ در سیب می شود، اما کمبود کلسیم در مرکبات به ندرت اتفاق می افتد. گزارش زیادی مبنی بر اثر کلسیم مصرفی در باغ روی افزایش کیفیت میوه در طول انبار داری وجود ندارد. لیکن گاهی بعنوان تیمار های میوه بعد از برداشت و به صورت کلرید کلسیم استفاده می شود

کود منیزیم

معمولا آثار کمبود منیزیم وقتی میزان آن در برگ ها به کمتر از 4/0 درصد می رسد ، مشاهده می شود این حد بحرانی در برگ های نارنگی ساتسوما 3/0 درصد ، پرتقال 4/0-15/0 درصد بود. محتوی منیزیم برگ با دوبار محلول پاشی توسط نیترات منیزیم افزایش یافت و کاربرد اکسید منیزیم به میزان یک کیلوگرم به ازای هر درخت محتوی منیزیم برگ را تا بلند مدت حفظ نمود. مقادیر بالایی از سولفات منیزیم (200 گرم به ازای هر درخت) وزن خشک میوه را افزایش و بخش گوشتی میوه را کاهش داد. کمبود منیزیم با محلول پاشی نیترات منیزیم به میزان 15 در هزار (150 گرم در 10 لیتر آب) قابل رفع است.

کود روی

کاربرد روی به هر دو صورت مصرف خاکی و محلول پاشی روی برگ ها انجام می شود. لکه های ناشی از کمبود روی روی برگ های ماندرین با محلول پاشی 5/4 کیلوگرم سولفات روی همراه با 3/2 کیلوگرم آهک در 387 لیتر آب برطرف شد. کود روی جهت رشد ، گلدهی و میوه دهی مرکبات نیاز است. محلول پاشی برگی درختان دچار کمبود روی ، میزان اسید آسکوربیک در واحد حجم آب هر میوه را افزایش ولی درصد آبمیوه در واحد وزن هر میوه را کاهش داد. برای برطرف کردن کمبود روی از سولفات روی به میزان هر یک در هزار استفاده می شود. در شرلیط جنوب کشور (استان فارس) با مصرف ازت و روی با روش آبیاری سطحی و در پرتقال جهرمی ، صفات کمی و کیفی این پرتقال مورد ارزیابی قرار گرفت. ازت در چهار سطح صفر، 120، 240 و 360 گرم در هر درخت و کلات روی در سه سطح صفر، 50 و 100 گرم در هر درخت مورد استفاده قرار گرفت. بهترین رنگ نارنجی میوه ، بیشترین وزن تک میوه و ضخامت پوست میوه در حالت حداکثر استفاده از 360 گرم ازت همراه با 100 گرم کلات به دست آمد.

کود منگنز

کمبود منگنز با محلول پاشی برگی به میزان 6/0 -4/0 درصد سولفات منگنز در طول تابستان وقتی رشد جدید رخ می دهد کنترل می شود. اکسید منگنز به میزان 5/0 درصد عملکرد را در پرتقال های والنسیا و شاموتی به میزان 93 درصد افزایش داد. معمولا محلول پاشی برگی با محلول حاوی 8/1 تا 7/2 کیلوگرم از عنصر منگنز در هکتار برای دو تا سه بار و با هدف ایجاد برگ های مطلوب در طول بهار و تابستان پیشنهاد شده است. چنانچه همره با منگنز از ازت نیز استفاده شود، میزان جذب منگنز افزایش می یابد.

کود بور

با اینکه نسبت خاک های با کمبود بور نسبت به خاک های غنی از بورکمتر است، اما سمیت بور و کاهش رشد و عملکرد در مناطق مختلف جهان معنی دار است. مهمترین منبع آلودگی و سمیت بور آب آبیاری است اما منابعی چون خاکستر ناشی از آتش سوز و مواد شیمیایی صنعتی نیز نقش مهمی دارند. همچنین وجود زهکش در خاک های شور، تجمع بور در محلول خاک را افزایش می دهد. در نارنگی کلمانتین سمیت بور منجر به کاهش سطح کربوهیدرات برگ ها، ترکیب کلروفیل برگ ، میزان فتوسنتز ، تبادلات روزنه ای و ضخامت پارانشیم اسفنجی برگ شد.

معمولا از محلول 1/0 درصد براکس یا اسید بوریک جهت تامین بور مورد نیاز مرکبات استفاده می شود. استفاده از بور میزان اسیدیته میوه را کاهش داده و در نارنگی ها عملکرد را 20-15 درصد افزایش داد. هم چنین محتوی قندی میوه را افزایش و اسید اسکوربیک را کاهش داد.

سایر کودها

تحقیق در زمینه مقدار و روش مناسب کاربرد عنصر آهن (در کنار تغذیه بهینه گیاه با عناصر غذایی ضروری دیگر ) ضروری بنظر می رسد. با توجه به آهکی بودن و در نتیجه pH بالای خاک های استان هرمزگان، کمبود آهن و علایم آن در مرکبات به وفور یافت می شود. یکی از راهکار های رفع این معضل ، کاربرد آهن با استفاده از روش های مناسب در شرایط خاک های آهکی من جمله روش چالکود است. سولفات آهن در غلظت سه در هزار و در خاک های اسیدی کلات آهن به میزان 20 گرم برای هر درخت به کار می رود. مصرف آهک در خاک های اسیدی بین 2000 تا 2500 کیلوگرم در هکتار توصیه می شود.

جدول- انواع کود های شیمیایی رایج برای مصرف در باغ های مرکبات

کود های آلی به لحاظ برخورداری از مقدار کم عناصر غذایی ، باید به مقدار زیاد مصرف شود. لذا مصرف کود های آلی به میزان حدود 20 تن در هکتار توصیه می شود. در این صورت نیازی به مصرف کود شیمیایی نیست. زمان مصرف این کود ها در پاییز بوده تا در طی زمستان به طور کامل تجزیه شده و مواد غذایی در بهار برای رشد رویشی گیاه قابل دسترس باشد. کود های آلی یا شیمیایی را با فاصله مناسب از تنه درخت در زیر خاک کرده تا به مقدار بیشتری مورد استفاده گیاه واقع شود. هم چنین استفاده از کود های حیوانی نیز می تواند جایگزین کود های شیمیایی شده و یا مخلوطی از آلی و شیمیایی را مصرف نمود. همان گونه که قبلا نیز اشاره شده است حسن کود های آلی در بهبود خاک های شنی و افزایش مواد آلی آنها است.