خرید نهال

خاک مناسب مرکبات

انتخاب مناسب ترین خاک جهت فراهم کردن بهترین شرایط جذب آب مواد غذایی و وضعیت فیزیکی مرکبات خواهد شد. امکان کاشت مرکبات در خاک های شنی لومی و لوم (معمولا دارای مواد آلی کافی بوده و امکان زهکشی را میسر می سازد.)وجود دارد. در این خاک ها عمل تهویه بخوبی صورت می گیرد. بعلاوه حاصلخیز نسبتا خوبی داشته و به ندرت از آب اشباع می شوند.

عمیق بودن خاک های شنی باعث ایجاد شرایطی برای ریشه درخت می شود که درخت قادر  است سیستم ریشه خود را بیش از دو متر در خاک گسترده و پراکنده نماید. در خاک های شنی لومی و لوم حجم خاک نفوذ پذیر که ریشه در آن گسترده می شود کاسته می شود. خاک های لوم در معرض خطر اشباع آب و محدودیت تهویه قرار دارند بنابراین نقش مدیریت آبیاری و برنامه زهکشی در این مواقع مهم تر به نظر می رسد. بطور کلی خاک های سنگین و رسی برای مرکبات مناسب نبوده و سیستم ریشه در یک فضای بسیار محدود پراکنده می شود .

زهکشی در این مواقع مهم تر بنظر می رسد. بطور کلی خاک های سنگین و رسی برای مرکبات مناسب نبوده و سیستم ریشه در یک فضای بسیار محدود پراکنده می شود  زهکشی در این خاک ها بسیار ضعیف بوده و تهویه بخوبی صورت نگرفته درنتیجه خاک اشباع از آب باقی می ماند  در چنین خاک هایی باید حداقل حجمی معادل یک متر مکعب از خاک اصلاح شود و برای خروج آب های اضافه از خاک نیز تدابیر لازم اندیشیده شود  چهار روش اصلی جهت حفظ و بهبود ساختمان خاک پیشنهاد شده است.

از کشت متراکم در خاک بایستی کاسته شود.

مواد آلی خاک محافظت و افزایش داده شود.

مواد گچی و آهکی در صورت نیاز به خاک افزوده شود.

بازسازی مکانیکی خاک ضروری است.

موارد اول و دوم اصولا جهت حفظ ساختمان خوب خاک به کار می رود در حالیکه موارد سه و چهار به منظور بهبود خاک های ضعیف و فقیر کاربرد دارند.

pH خاک

pH خاک، شاخص وضعیت خاک از نظر میزان اسیدی یا قلیایی بودن است. هر واحد pH که کم یا زیاد می شود به معنی آن است که خاک معادل ده مرتبه اسیدی یا قلیایی می شود. مثلا مفهوم خاک با pH حدود یک این است که ده مرتبه از خاک با pH 2  اسیدی تر است. مرکبات قادر به رشد در دامنه ی وسیعی از خاک ها و اقلیم ها هستند. مطلوب ترین pH برای مرکبات بین 5.5  تا 7.5  است. مرکبات به pH  بالا حساس بوده و به سرعت در ناحیه رشد ریشه ها تجمع نمک رخ داده و باعث ایجاد خاک شور- قلیا می شود که مرکبات رشد خوبی در این نوع خاک ها ندارند.

 در pH  های کمتر از پنج ، مسمومیت های آلومینیومی و منگنزی در ریشه مرکبات رخ می دهد. هم چنین در این شرایط کمبود عناصری چون کلسیم منیزیم و فسفر ( به سهولت توسط ذرات خاک تثبیت می شود) و مولیبدن مشاهده می شود. معمولا باید سعی نمود از کاربرد زیاد کود سولفات آمونیوم در چنین مواقعی اجتناب کرد چون اسیدی شدن خاک را در پی دارد. در مقابل در خاک های قلیایی کمبود عناصر ریز مغذی چون آهن منگنز مس و روی مشاهده می شود. محلول پاشی برگی این عناصر می تواند شدت این کمبود را کاهش دهد.

مصرف نمک خنثی یا سولفات کلسیم برای اصلاح ساختمان خاک های سنگین مفید خواهد بود. خاک های رسی در حالت مرطوب چسبندگی زیادی داشته در صورتی که با خشک شدن بسیار سخت می شوند. سولفات کلسیم به دو صورت کوتاه مدت و بلند مدت روی ساختمان خاک تاثیر می گذارد. در کوتاه مدت بعد از حل شدن در آب باران یا آبیاری ، سبب کاهش آماس خاک های رسی و پراکندگی ذرات آنها می شود. با مصرف سولفات کلسیم در بلند مدت ، یون سدیم های موجود در ذرات رس این خاک ها با کلسیم تعویض شده و ذرات چسبنده رس به صورت توده های کوچک مجزا از یکدیگر در می آیند.

در خاک هایی که ذرات خاک می توانند از هم جدا شوند عناصر مضری مثل سدیم ، بر و کلرید را به سمت بیرون می فرستند. تشکیل عناصر سولفور و کلسیم برای رشد گیاه ضروری است معمولا یک کیلوگرم سولفات کلسیم در هر متر مربع ، خاک را اصلاح می کند. وجود سنگ آهک طبیعی در بعضی خاک ها اثراتی روی درختان مرکبات بر حسب میزان غلظت ایجاد می کند. این مساله در برخی اراضی جنوبی و در pH  های 9  و یا حتی 10  مشاهده می شود. در بیشتر اراضی آهک در قسمت عمیق تر خاک قرار دارد. کمبود آهن عارضه ایست که در این قبیل خاک ها همواره مشاهده می شود. در خاک های آهکی معمولا کلروز (بویژه در برخی پایه ها چون نارنج سه برگ) و زردی پیشرفته درختان نیز مشاهده می شود.

بسیاری از باغ های مرکبات شمال کشور خصوصا در ناحیه تنکابن دارای خاک های اسیدی هستند. این در حالی است که مرکبات به اسیدیته خاک حساس بوده و اسیدیته کمتر از 5  مضر است. اثر آهک در بالا بردن pH خاک جهت اصلاح و حاصلخیزی خاک و هم چنین تاثیر آن روی ویژگی های کمی و کیفی میوه درختان پرتقال خونی و نارنگی یونسی نشان داد که آهک موجب افزایش pH  هر دو خاک های سطحی و عمقی می شود. چنانچه pH خاک قبل از کاربرد آهک کمتر از 5.5  باشد ، می توان مقدار 3-9  کیلوگرم آهک در سایه انداز درخت و در خاک زیرین و سطحی بکار برد. قابل توجه اینکه همراه آهک بایستی از یک منبع حل پذیر منیزیم (سولفات منیزیم) نیز استفاده نمود. زیرا افزایش کلسیم در خاک در تقابل با عناصر پتاسیم و منیزیم است و جذب آهن را کاهش می دهد .

مواد آلی

مواد هوموسی که دارای مقدار زیادی کربن آلی هستند. در خاک ها آبها و اقیانوس ها یافت می شوند. این مواد از تجزیه شیمیایی و بیولوژیکی بقایی جانوران و گیاهان زنده بوجود می آیند و حدود 75  درصد مواد آلی موجود در بیشتر خاک های معدنی را تشکیل می دهند. هوموس ها نفش مستقیمی در ظرفیت تولیدی خاک ایفا می کنند. این مواد به دو صورت مستقیم و غیر مستقیم رشد گیاه را تحت تاثیر قرار می دهند. اثر فیزیکی آنها از طریق بهبود ساختمان خاک و افزایش قابلیت نگهداری آب در خاک است. اثر بیولوژی آنها در ارتباط با فعالیت میکروارگانیسم های خاک است. ترکیبات هوموسی به منظور حفظ و جذب سطحی عناصر غیر آلی گیاه نیز بکار می روند. از نظر تغذیه ای این ترکیبات منابعی غنی از نیتروژن فسفر و سولفور برای گیاهان و میکرو ارگانیسم ها هستند. کلیه این اثرات باعث افزایش ظرفیت تولیدی خاک می شود.

در خاک های رسی همواره میران مواد آلی ناچیز است. با مصرف گچ (سولفات کلسیم) ، خاک سطحی تا حدودی اصلاح می شود ، اما با استفاده‌ از مواد آلی می توان وضعیت خاک را بهبود بخشید. بهترین ماده آلی پایدار برای این خاک ها ، کود حیوانی همراه با کاه است. بر حسب نوع خاک بین 25  تا 35  کیلوگرم در هر متر مربع خاک، کود حیوانی، ضروری است. چند ماه قبل در محلی که برای غرس نهال مرکبات در نظر گرفته شده مواد آلی با خاک گودال حفر شده (زراعی) مخلوط می شود . افزایش مواد آلی خاک به طور دائمی و در یک نوبت مقدور نبوده بلکه به تدریج مصرف خواهد شد تا همواره مواد آلی خاک در حد متوسط باقی بماند. مصرف مواد آلی به صورت کمپوست که نیاز به تجربه ندارد را می توان در همان ابتدای بهار هنگامی که خاک رویی آماده می شود به خاک اضافه نمود. با افزودن گچ و مواد آلی به خاک های رسی می توان به حد کافی خلل و فرج جهت تهویه فراهم نمود.

استفاده از کود سبز(Green manring) باعث افزایش مواد آلی خاک می شود. معمولا در اواخر تابستان یا اوایل پاییز اقدام به کشت گیاهان خانواده لگوم ها یا یولاف نموده و در بهار با شخم به خاک برگردانده می شوند. حسن کود سبز این است که به سرعت تجزیه شده و در کوتاه مدت منجر به بهبود ساختمان خاو کی شود. از طرفی کشت زمستانه این گیاهان باعث حفاظت خاک از فرسایش آبی می شود. در باغ های مرکبات گاهی اقدام به کشت پوشش گیاهی بصورت دائم می نمایند. این کا باعث حفاظت ساختمان خاک در مقابل صدمات ناشی از باد، باران و وسایل نفیله می شود. همچنین ریشه های این گیاهان باعث ایجاد تخلخل در خاک شده که به افزایش نفوذ پذیری و زهکشی خاک کمک می کند.

در حین تجزیه کمپوست، گاز دی اکسید کربن آزاد شده و باعث اسیدی شدن آب و خاک می شود که این خود نقش مهمی در حل نمودن عناصر (ریز مغذی) ها در خاک داشته و آنها را قابل استفاده ی گیاه می نماید. بعلاوه مواد آلی با افزایش دادن دمای خاک ، قابلیت جذب عناصر توسط ریشه ها را بالا می برد. در هنگام تجزیه مواد آلی خاک توسط میکروارگانیسم ها، نیتروژن و عناصر دیگر در خاک زاد می شوند که برای درخت سودمند خواهند بود.

در سال 1992 کود حیوانی ( مرغی) در مساحتی حدود 14000 آکر از باغات مرکبات فلوریدا استفاده شد. این کود گران قیمت بوده زیرا هزینه حمل و نقل و پخش آن بالاست. ولی از نظر میزان نیتروژن حدود 1 تا 3 درصد وزن خشک آن را تشکیل می دهد. محتوی N و P₂O₅ و K₂O به ترتیب 2 و 3 و 5/1 درصد بود. از نظر هزینه تقریبا معادل میزان کودی است که به صورت شیمیایی مصرف می شود. اما در مقابل نسبت به کود هایی شیمیایی تاثیر مثبت زیادی روی خواص فیزیکی و شیمایی خاک دارد.

رطوبت

پس از توقف آبیاری، قسمتی از آب خلل و فرج خاک که در سطح مواد آلی و ذرات خاک باقی مانده و توسط نیروی کشش زمین ، از آنها جدا نمی شود " ظرفیت نگهداری آب خاک" نامیده می شود. مقدار آب نگهداری شده در حد ظرفیت نگهداری آب خاک به جنس خاک بستگی داشته و خاک های لومی شنی حدود خاک های شنی ظرفیت نگهداری اب دارند. در حالیکه این ظرفیت در خاک های رسی حدود 8 مرتبه بیشتر از شنی است. سطح خاک، که با جریان هوا ، باد و تابش خورشید مواجه است باعث تبخیر آب از عمق 60 میلی متری می شود. میزان تبخیر با مالچ پاشی یا استفاده از موادآلی تا حد زیادی کاهش یافته و رطوبت بخش سطحی خاک حفظ می شود.

منابع آب در خاک به دو صورت وجود دارد: یکی به صورت منابع آب زیرزمینی که نسبتا عمیق است و در مناطق خشک استخراج شده و به مصرف آبیاری می رسد. دیگری منابع آب سطحی است که در روی یک لایه رسی غیر قابل نفوذ قرار دارد. خاک پایین این آب همواره اشباع است. مقادیری از آب درختان مرکبات هنگامی که سطح ایستابی آب زیرزمینی بالا و نزدیک زمین باشد، در منطقه ریشه جمع شده و از حیث تهویه محدودیت ایجاد می نماید.

اگر آب جمع شده در ناحیه ریشه شور باشد، خسارت وارده به ریشه ها بیشتر خواهد بود. مقاومت درختان مرکبات در برابر کلرور سدیم بسیار ناچیز است. تجمع نمک بین لایه های خاک به شدت متاثر از نوع روش آبیاری است. مثلا در آبیاری قطره ای شوری در یک لایه خاک خیلی ناهمگون است. و ریشه ها نیز با سطوح مختلفی از شوری مواجه بوده بنابراین برآورد مشاهده ای شوری در منطقه ریشه مشکل است. در این شرایط از روش تجزیه برگی به عنوان روشی جهت حصول وضعیت تغذیه ای و تنش شوری استفاده می شود.

وجود شرایط خشک در لایه های سطی خاک باغات مرکبات رایج است. حتی ممکن است آب کافی در اعماق جهت حفظ وضعیت آب گیاه وجود داشته باشد. بنابراین در اکثر اکوسیستم ها، ریشه های سطحی به طور منظم در معرض نوسانات رطوبتی و خشک شدن خاک قرار دارند. در حالیکه ریشه های عمیق تر بطور دائم در خاک مرطوب قرار دارند. مرگ ریشه های موئین اولین واکنش به کمبود آب است.

واکنش های ریشه گیاه به خشکی خاک متفاوت است. برخی ریشه ها در خاک های خشک پوست اندازی نموده و در نهایت از بین می روند و در مقابل برخی ریشه ها در این خاک ها مدت بیشتری زنده می مانند. ریشه مرکبات بیشتر از 90 رز ممکن است به خشکی خاک سطحی مقاوم باشد. عادت ریشه ها بستگی به نوع پایه و رقم متفاوت بوده و نیاز به بررسی بیشتری دارد. از طرفی شواهدی وجود دارد که میزان فنا پذیری ریشه پایه های مرکبات در مواجهه به کاهش آب قابل دسترس، دارای تفاوت گسترده ای است. مرگ ریشه به طور معنی داری در پایه های بالغ رشد یافته تحت شرایط مزرعه ای رخ می دهد ولی تعیین مقدار پراکندگی این ریشه ها در خاک خشک سطحی مشکل است.

میوه در درختانی که یک بار و در یک دوره معین تحت تنش آبی قرار می گیرند بعد از آبیاری نسبت به آنهایی که آبیاری منظم داشته اند، توانایی رشد مجدد سریع تری دارند. گریپ فروت میزان ماده خشک بیشتری در شرایط تنش آبی در خود تجمع نموده که با عمل آبیاری رشد بیشتر گیاه را فراهم می کند.

پوشش گیاهی سطح خاک در حفظ رطوبت خاک تاثیر عمده ای دارد. مالچ های گیاهی سطح خام از طریق کاهش در تبخیر، میزان از دست دهی آب را کاهش داده و از طرفی باعث نفوذ پذیری بهتر آب باران به خاک نیز می شوند. در آزمایشی دو مکان دارای خاک لومی رسی با داشتن پوشش گیاهی و بدون پوشش انتخاب شد. هر دو مکان به مدت چهار سات آبیاری قطره ای شدند. بعد از گذشت 26 ساعت و در ساعت 2 بعد از ظهر و دمای 32 درجه سانتی گراد ، اقدام به نمونه گیری شد. محتوی رطوبتی خاک بدون پوشش 4/15 درصد و خاک دارای پوشش گیاهی 6/22 درصد بود. دو هفته بعد محتوی طوبتی در عمق 0 تا 8 سانتی متری خاک اندازه گرفته شد. خاک دارای پوشش گیاهی با حتوی رطوبتی2/8 درصد به طور معنی داری بالاتر از خاک بدون پوشش گیاهی (9/1درصد) از نظر حفظ رطوبت قرار داشت.

درختانی که در دامنه ها قرار دارند، در ظاهر آب سطحی خود را زود از دست می دهند. در حالیکه آب به اعماق خاک نفوذ می کند. حال چنانچه در اعماق یک لایه سخت رسی وجود داشته باشد ، آب در بالای لایه سخت رسی جمع شده و موجب صدمه به ریشه درختان خواهد شد. این مساله در اراضی که خاک سطحی سبک ولی عمقی سنگین و رسی دارند، به چشم می خورد. زهکشی مناسب در نواحی که آب اضافی جمع می شود، اهمیت داشته و به دو صورت اجرا می شود:

در مناطقی که بافت خاک سنگین است و بارندگی های سنگین هم وجود دارد، پس از آماده سازی زمین و گود برداری ، نهال ها حدود 5/0 متر بالاتر از سطح زمین کشت می شوند. طی سال های بعد همواره خاک برگردان گاو آهن تراکتور به سمت داخل ردیف های کاشت درختان خواهد بود. بنابراین پس از 3 تا 4  سال تمام درختام در بلندی قرار گرفته و در بین ردیف ها جوی ایجاد می شود که به سهولت آب های اضافی اطراف درختان را جمع آوری و به خارج هدایت می کنند.

آب های هدایت شده به منطقه ریشه در خاک های رسی باید جهت حفظ سلامت درختان از اطراف ریشه ها خارج شود. با هدف جمع آوری حداکثر آب های اضافی ، زهکش های زیر زمینی باید به حد کافی عمیق نصب شود. بدین منظور لازم است زهکش ها ( لوله های مشبک زهکش از جنس پی وی سی یا سفالی) در بالای لایه رسی قرار داده شوند.

شوری خاک

در میان محصولات باغبانی ، مرکبات حساس ترین گروه به شوری (Salinity) خاک هستند. در بعضی نواحی خشک (Arid areas) و نیمه خشک (Semiarid areas) جهان، مرکبات در شرایط شوری نیز رشد می کنند. مطالعات زیادی جهت شناخت آستانه و میزان مقاومت به شوری مرکبات انجام شده است. غلظت های بالایی از یون های سدیم (Na⁺) و کلر (Cl^-) در برگ های درختان مرکبات بسته به وضعیت توزیع غذایی ، تبادل گازی و ارتباط آب وجود دارد. شوری خاک به میزان حدود دو زیمنس بر متر مربع (dsm^-1) عصاره اشباع خاک (Soil saturation extract) بدون ظهور علائم سمی در برگ ها به رشد درخت و عملکرد میوه مرکبات صدمه می رساند. به نظر می رسد دو مکانیزم علت این پدیده باشد. اول سمیت مستقیم سطوح بالای یون های سدیم و کلر که در برگ ها یا سایر بخش های درخت تجمع می یابند. دوم ممکن است کاهش تدریجی آب قابل دسترس (Water availability) برای درختان باشد. در طول تجمع نمک در محل خاک بخش بزرگی از مولکول های آب خاک همراه با یون های هیدراته شده تشکیل باند الکتریکی (Electrically bound) داده که در نتیجه فشار اسمزی (Osmotic pressure) افزایش می یابد.

پرداختن به اثرات انتشار وابسته به اسمز و سمیت یونی روی کاهش رشد و عملکرد میوه مشکل است. از طریق مقایسه گیاهان در محلول های ایزوتونیک حاوی کلرید و ترکیبات آلی غیر یونی ، اثرات اسمزی و ویژ هکلرید سدیم روی رشد گیاهان بخصوص مرکبات از هم جدا و شناسایی شده اند. ممکن است اسماتیک های غیر یونی هم روی مرکبات اثر سمی داشته باشند. در مرکبات تا کنون مطالعه ای مبنی بر جداسازی اثر یون های سدیم و کلر از هم انجام نگرفته است.

درجه مقاومت مرکبات به کلراید بستگی به سرعت انتقال آن از خاک به برگ ها و از طرفی قابلیت برگ ها در نگهداری ترکیبات بالای کلراید در خود دارند. سطوح بالا یکلراید برگ و سمیت آن می تواند بوسیله نیترات کاهش یابد. رقابت بین جذب کلراید و نیترات در چند گونه گیاهی بررسی شده است. نوعی کاهش در جذب کلراید و سمیت آن بوسیله افزایش نیترات در آب آبیاری، روی گیاه آووکادو مشاهده شده است.

گیاهان در سرایط تنش شوری، متابولیسم خود را همانند شرایط متغیر آب و هوایی، تغییرمی دهند. مطالعه روی ژن های بیان شده تحت شرایط تنش شوری منتهی به شناسایی و کلونینگ ژن های(Gene cloning)  مربوط به تنش شوری شد. رادیکال های اکسیژن در طول متابولیسم گیاه ساخته شده و برای رشد طبیعی گیاه مورد نیاز هستند. همانطور که قبلا ذکر شد، صدمه ناشی از شوری معمولا توسط دو عامل تنش اسمزی و تجمع یون های سمی ایجاد می شود. یافته های جدید روشن ساخت ترکیب فسفولیپید هیدروکسید گلوتاتیون پروکسیداز (Phospholipid hydroperoxide glutathione proxidase) (نوعی آنزیم فعال در سیستم آنتی اکسیدان سلولی) بوسیله نمک در سلول های مرکبات و خصوصا در ریشه های گیاهان برانگیخته می شود. در همین راستا دو آنزیم مهم دیگر به نام های سوپر اکسید دیسموتاز (Superoxide dismutase) و آسکوبات پراکسیداز (Ascorbate proxidase) برای تعیین چگونگی ایجاد تنش اکسیدی ، ناشی از نمک مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج نشان داد که احتمالا آنزیم اسکوربات پروکسیداز یک آنزیم کلیدی در تعیین مقاومت به شوری مرکبات است. زیرا فعالیت  این آنزیم در پینه های حساس به شوری ، به مراتب پایین تر از فعالیت مشاهده شده آن در پینه های مقاوم به شوری است.

در نواحی نیمه خشک برای داشتن حداکثر عملکرد، باغ های مرکبات حتما باید آبیاری شوند. از طرفی علاوه بر شوری خاک، شوری ثانویه (Secondary salinization) ناشی از منابع آب ، نوعی محدودیت در رشد تجاری مرکبات این نواحی محسوب می شود. در این نواحی ، خاک ها و آب ها حاوی نمک هایی هستند که رشد و عملکرد مرکبات را محدود می سازند. با توجه به حساسیت مرکبات به شوری ، می توان با مطالعه و استفاده از پایه های مناسب ، تنوع زیادی در میزان مقاومت به شوری مرکبات ایجاد کرد.