زهکشی درختان مرکبات
درختان مرکبات به رطوبت کافی خاک در سراسر سال احتیاج دارند . در صورت بروز خشکی در زمستان یا تابستان و خشک شدن خاک، ریشه های درختان در جستجوی آب یه قسمت های پایین تر خاک رشد می کنند. این ریشه ها از مجاری باریک خاک (معمولا مسیر آب اضافی یا فاضلاب) به قسمت های پایین خاک هدایت می شوند. در بعضی از مناطق سطح آب زیر زمینی به سطح خاک نزدیک بوده و یا اینکه به دلیل وجود لایه های سختی از خاک آب روی این لایه تجمع می کند. تماس ریشه با این منطقه موجب فساد و یا توقف فعالیت های آن می شود بنابراین زهکشی این زمین ها ضروری بوده تا از قرارگیری و تماس با چنین آب هایی جلوگیری بعمل آید. وجود زهکش ضعیف در خاک های شور تجمع بور در محلول خاک را افزایش می دهد.
عوامل اصلی ضعف در زهکشی خاک بالا بودن سفره آب زیر زمینی،فشردگی خاک، محتوی بالا بودن رس خاک یا تغییر شدید در بافت خاک (وجود یک لایه شنی لومی در زیر یک لایه لوم رسی با وجود یک لایه سخت) است. هر خاکی که دارای چنین مشخصاتی باشد مناسب احداث باغ مرکبات نیست مگر اینکه به میزان زیادی اصلاح شود. یکی از روش های گسترش زهکشی خاک، کشت درختان در امتداد خط الراس است. روش های دیگر حفر کانال زهکش یا نصب لوله ها یا سفال های زهکشی است که باعث خروج آب اضافه از خاک باغ می شوند. به طور کلی سطح سفره آب زیر زمینی نباید کمتر از یک متر از سطح خاک باشد.
سطح آب زیر زمینی در مناطق مرکبات خیز شمال ایران با توجه به فصل و وضعیت باغ نوسان زیادی دارد. بافت خاک در این باغ ها بین لومی رسی تا لوم شنی متغیر است و لایه نازکی از مواد آلی در لایه سطحی خاک وجود دارد. باغ هایی که قبلا به کشت برنج اختصاص داشته است یک لایه سخت(Hardpan) در عمق کم خاک به تدریج تشکیل شده است . به دلیل وجود چنین لایه ای رشد عمودی ریشه درختان متوقف شده و ریشه ها بصورت جانبی و سطحی ( در عمق کمتر از 40تا50 سانتی متر) گسترش می یابند. در چنین شرایطی، وقوع بارندگی های شدید به مدت چند روز ( مانند بارندگی مهر 1380 در غرب مازندران) ،غرقاب شدن باغ و یا ماندابی در خاک را در پی دارد. این حالت منجر به کمبود اکسیژن در خاک،خفگی و پوسیدگی ریشه ها می شود. این در حالی ست که بر اساس تحقیقات انجام شده چنانچه ریشه های درختان مرکبات در فصل رشد به مدت چهار روز یا بیشتر در حالت غرقاب باقی بمانند . آسیب جدی خواهند دید. این آسیب ها به شکل زردی و پژمردگی برگ ،ریزش میوه و برگ و سر خشکیدگی بروز خواهد کرد.
در نواحی مرکبات خیز مرکزی و جنوبی ایران، تبخیر از سطح خاک زیاد ولی در مقابل بارندگی کم است. معمولا هدایت الکتریکی خاک و آب آبیاری بالاست. از این رو برای خارج کردن املاح از خاک ناحیه ریشه، لازم است باغ بیش از حد نیاز آبیاری شود. در باغاتی که سطح سفره آب زیر زمینی بالا نیست، فقدان زهکشی مناسب، باعث بالا آمدن سطح خاک و شور شدن تدریجی آب و خاک می شود. همچنین در باغاتی که سفره آب زیرزمینی با عمق کمی از منطقه ریشه قرار دارد. آب با صعود مویینه به سطح خاک آمده و از آنجا تبخیر می شود. با تبخیر آب از خاک، املاح آن در خاک باقی مانده و باعث شور شدن خاک می شود. در باغاتی که هدایت الکتریکی عصاره اشباع خاک از حدود 5/1 دسی زیمنس بر متر بیشتر شود عملکرد محصول مرکبات شروع به کاهش می کند.