خرید نهال

گیاهشناسی مرکبات

مرکبات از خانواده Rutaceae و زیر خانواده Aurantioideae هستند. مرکبات گیاهانی بوته ای، درختچه ای با شاخ و برگ متراکم و یا درختی با گل های سفید مایل به ارغوانی هستند. گل ها4-8  گلبرگ ضخیم سفید، قرمز یا ارغوانی رنگ،4-5  کاسبرگ و 16 تا32 پرچم دارند. مرکبات با داشتن گل های معطر و شهد فراوان، توجه حشرات به ویژه زنبور عسل را به خود جلب می نمایند.

سیستم های متفاوتی جهت طبقه بندی گیاهان این خانواده از حدود 100 سال قبل تاکنون به کار برده شده است. اولین سیستم طبقه بندی در سال های1875 و 1896 به ترتیب توسط هوکر (Hooker) و انگلر)  (Engler بر اساس مشخصه های مورفولوژی و منشا فرضی گونه ها ارائه شد. این دو گیاهشناس در مطالعات خود پدیده چند جنینی و اهمیت آن را دخالت ندادند. این در حالی بود که آگاهی به فناوری زیست شناسی مولکولی جهت طبقه بندی این گیاهان کسب نشده بود. در طی نیمه قرن نوزدهم، سوئینگل مرکبات را به دو زیر تحت خانواده  Clauseneaeو  citreae بر مبنای مشخصات ظاهری و نیز اهمیت و جنبه های کاربردی آنها تقسیم نمود.

سوئینگل در طبقه بندی خود مرکبات را به سه دسته مرکبات حقیقی، دسته نزدیک به مرکبات و مرکبات اولیه و در مجموع تحت یک گروه به نام Citrinae قرار داد. در گروه حقیقی 6 جنس جای گرفت که برای جنس سیتروس،16  گونه پیشنهاد نمود. تاناکا (1977) ، گیاهشناس ژاپنی طبقه بندی وسیع تری را انتخاب و پیشنهاد کرد. بر اساس این طبقه بندی اختلافات بین گیاهان مستلزم تقسیم بندی بیشتری است. به همین جهت در جنس سیتروس،162  گونه قرار داده می شود. تاناکا عقیده داشت که نمی توان دو رگ های متعدد را مشابه به نظر سوئینگل در داخل یک گونه جمع کرد. مثلا تفاوت عمده موجود در این دو نوع طبقه بندی در نحوه فرار گیری نارنگی ها در این سیستم طبقه بندی شده است. سوئینگل همه نارنگی ها را به استثنایC. tachiabana  (یک گونه وحشی در ژاپن) و C. indica  (یک گونه وحشی در هند) را در یک گونهC. reticulata  قرار داد در حالیکه تاناکا نارنگی ها را به36  گونه مجزا تقسیم نمود. در طبقه بندی دیگری که هوگس (Hodgson ) انجام داد گونه های جنس سیتروس را36  عدد دانسته که در 16 گونه با طبقه بندی سوئینگل و 20  گونه با طبقه بندی تاناکا مشترک است.

در اواسط دهه1970  دو محقق به نام های بارت (Barret  ) و رودز (Rhodes  ) با مطالعه فیلوژنتیکی مرکبات، حدود146 مشخصه مورفولوژیکی و بیو شیمیایی در درخت، برگ، گل و میوه معرفی نمودند. آنها در نهایت فقط سه نوع مرکبات به نام هایC. reticulata ، C. medica  و C. grandis  یا C. maxima را پیشنهاد نمودند. در حال حاضر از اطلاعات بیوشیمیایی حاصل از روش هایی چون الکتروفورز ( Electrophoresis ) پروتئین ها، آیزوزایم ها (Isozyme)، ریز ماهواره ها ( microsatellite ) و آنالیز ژنوم ها به منظور شناسایی روابط بتانیکی مرکبات استفاده می شود. روش RFLP به منظور مطالعه روابط فیلوژنتیک مرکبات و طبقه بندی آنها بکار گرفته شده است. روش RAPD نسبت به روش قبلی ارزان تر بوده و جهت بررسی های فیلوژنتیکی نیز کاربرد دارد.

برخی منابع از اسامی که اشاره به والدین دورگه دارند استفاده نموده‌اند. رایج ترین این گروه ها شامل  Tangelo (دو رگ تانجرین و گریپ فروت)، Orangelo (دو رگ پرتقال و گریپ فروت)، Citradia (دو رگ پونسیروس و نارنج)، Sutrangquat (دو رگ سیترنج و کامکوات)، Lemonine (دو رگ لمون و لایم) و Sitrange (دو رگ پرتقال و پونسیروس) است. این نام گذاری در تشخیص بعضی از دو رگ ها مفید است اما قابلیت استفاده بصورت نامحدود را ندارد. همانطور که در جدول زیر مشاهده می شود طبقه بندی سوئینگل ساده و جامع بوده و بیشتر مورد استفاده قرار می گیرد.

جدول- طبقه بندی سوئینگل

وضعیت گل در مرکبات

در جنس سیتروس گل ها بصورت منفرد در پایین محور برگ ها و یا خوشه ای در محور شاخه های کوتاه تشکیل می شوند. گل آذین ها از جوانه های رویشی محوری در حال تشکیل شده و مریستم انتهایی تبدیل به جوانه انتهایی گل می شود. گل های مرکبات بر حسب گونه ممکن است کامل یا نر بوده و یا اینکه تمامی گل ها از نوع کامل باشند. تعداد گل های نر به شرایط محیطی و رقم بستگی دارد. کم برگی، دمای پایین در زمان تشکیل گل، کمبود مواد غذایی ( در پرتقال شاموت (shamouti)کمبود روی) و بالاخره گل های آخر فصل سبب افزایش سقط مادگی و در نتیجه افزایش گل های نر می شود.

گل ها از  4 -8گلبرگ ضخیم و کشیده و  4-5 کاسبرگ تشکیل شده است. پرچم ها معمولا چهار برابر تعداد گلبرگ هاست و در برخی گونه ها به  6-10 برابر نیز می رسد. پرچم ها در مقایسه با مادگی در طول نمو کمتر از بین رفته و توانایی بیشتری برای رسیدن به نمو کامل دارند. بساک ها شامل دو کیسه گرده است که بصورت طولی شکافته می شوند. تخمدان دارای  6-14 برچه بیضوی متصل به خامه خیلی باریک و گاهی متورم و پهن بوده که به کلاله کروی ختم می شود. سطح کلاله پوشیده از موهای ضخیمی است که با فرارسیدن زمان لقاح، مواد چسبنده ای ترشح می نماید که به اتصال دانه گرده در سطح کلاله کمک کرده و جوانه زدن آن را موجب می شود. کلاله یک یا چند روز قبل از باز شدن گل پذیرایی دانه گرده بوده و تا چند روز این حالت را حفظ می کند. رنگ بساک پرچم ها در مرحله بلوغ زرد روشن است و چنانچه بساک، گرده ناقص و غیر فعال داشته باشد کرم یا سفید رنگ خواهد بود. بدلیل چسبناکی دانه گرده در مرکبات، باد نقش موثری در گرده افشانی نداشته و این عمل بیشتر توسط حشرات انجام میشود. نوع گرده افشانی مرکبات بر حسب گونه متفاوت بوده و بصورت خود گشن، خود گشن- دگر گشن و پارتنوکارپ هستند. لیمو ترش عموما خود گشن، لیمو شیرین خود گشن و پارتنوکارپ، پرتقال بر حسب رقم دگر گشن و پارتنوکارپ بوده و نارنگی ها نیز اکثرا دگر گشن گزارش شده اند.