راسته زغال اخته Cornales
راسته Cornales دارای تخمدان های کم و بیش تحتانی، کاسبرگ های معمولا تحلیل رفته و صفحه نوشجای بالا تخمدانی می باشد. همچنین میوه اکثر آنها شفت است. این راسته آن گونه که تعیین حدود شده است فقط سه خانواده Loasaceae, Hydrangeaceae, Cornaceae را در بر می گیرد.
راسته Cornales احتمالا گروه خواهری مابقی کلاد آسترید (پیوسته گلبرگ ها) است.
کلید شناسایی راسته Cornales
- Loasaceae : تمکن جداری؛ برگ ها دارای کرک های قلاب دار یا چسبنده یا دارای تمکن محوری یا جداری برآمده؛ برگ ها دارای کرک های ساده T یا Y شکل.
- Hydrangeaceae : میوه ها معمولا کپسول قاچی یا شیاری؛ تخمک ها چندین تا تعداد زیادی در هر حجره.
- Cornaceae
راسته : Cornales خانواده : Cornaceae زیرخانواده : Bombinae
قبیله : Bombini جنس : Cornus گونه : Cornus mas
راسته : Cornales خانواده : Cornaceae جنس : Cornus
زیر جنس ها :
* Benthamidia * chamaepericlymenum
* Swida * cornus
زیر جنس cornusمشتمل بر چهار گونه :
* Cornus mas * Cornus chinensis
* Cornus sessilis * Cornus officinalis
زیر جنس Swida در حدود 30-20 گونه شامل :
* Cornus racemosa * Cornus drummondii * Cornus alba
* Cornus rugosa * Cornus foemina * Cornus alternifolia
* Cornus sanguinea * Cornus glabrata * Cornus amomum
* Cornus sericea * Cornus hemsleyi * Cornus asperifolia
* Cornus stricta * Cornus koehneana * Cornus ustrosinensis
* Cornus walteri * Cornus macrophylla * Cornus bretschneideri
* Cornus wilsoniana * Cornus obliqua * Cornus controversa
* Cornus paucinervis * Cornus coreana
زیر جنس Chamaepericlymenum مشتمل بر سه گونه :
* Cornus canadensis * Cornus suecica * Cornus unalaschkensis
زیر جنس Benthamidia مشتمل بر پنج گونه :
* Cornus capitata * Cornus florida * Cornus hongkongensis
* Cornus kousa * Cornus nuttallii
تیره زغال اخته Cornaceae
گیاهانی به صورت درخت یا درختچه و دارای برگ های متقابل کامل (به ندرت لوب دار) و بدون گوشوارک هستند.
گیاهان این تیره از لحاظ داشتن تخمک اپوتروپ و مجاری ترشح کننده با تیره عشقه تفاوت دارد. از این رو تیره زغال اخته بیشتر به تیره عشقه و کمتر به تیره جعفری شبیه می باشد. همچنین از نظر تشکیلات آلبومن (که دارای ساختار سلولی است) با هر دو آنها فرق دارد.
مشخصات گل
گل های آن 4 یا 5 قسمتی منظم، نر – ماده (هرمافرودیت) یا منحصرا دارای یکی از اجزای اصلی گل (پرچم یا مادگی) و مجتمع به صورت گرزن، خوشه و یا پانیکول اند.
گل آذین محدود، انتهایی، گاهی همراه با برگه های خوش نمای بزرگ و شعاعی می باشد.
پوشش گل
کاسبرگ ها معمولا 4 یا 5 عدد، جدا یا پیوسته، معمولا به صورت دندانه های کوچک دیده می شوند و گاهی هم وجود ندارند.
گلبرگ ها نیز غالبا به صورت دندانه های کوچک معمولا 4 یا 5 عدد، همپوش با مماسی مشاهده می شوند.
اندام نر
پرچم ها 10-4 عدد؛ میله ها جدا، دانه های گرده معمولا دارای سه شیار منفذی، شیارها دارای یک ناحیه باریک H شکل است .
اندام ماده
پرچم ها معمولا 2 یا 3 عدد پیوسته، گاهی یک بر چه منفرد به نظر می آید؛ تخمدان تحتانی، با تمکن محوری، محور فاقد دستجاب آوندی و در مقابل تخمک ها به دستجاب آوندی خم شده بر بالای هر دیواره چسبیده اند.
گونه های درختچه زغال اخته
C.citrifolia wall = C.iberica woron = C.sanguinea این گونه با نام محلی شفت
درختچه کوچکی است که ارتفاع آن گاها تا 4m نیز می رسد و در کنار جریان های آب جنگل ها و حاشیه آنها می روید. شاخه های آن ارغوانی صاف، پوست تنه قهوه ای رنگ و دارای بوی زننده است. پهنک برگ بیضی و تخم مرغی نوکدار و حاوی کرک است که روی آن سبز و پست آن سبز کمرنگ با 5-3 رگبرگ کمانی است. طول آن 4-10 cm و با دمبرگی به طول 6-10 mm ، در پاییز به رنگ ارغوانی تیره در می آید .
میوه های شفت آن به قطر 5-8 mm ، به فرم گرد سیاه می باشد. ریشه ، پوست ساقه و گل های آن بوی ناپسند دارند .
دانه آن دارای 20-17 درصد روغن بوده که به مصارف صنعتی می رسد.
پوست آن اثر تب بر و مقوی معده دارد و از این نظر به مصارف درمانی می رسد.
در این درختچه پوست، اثر تب بر دارد.
این گیاه کوچک و چند ساله است که میوه ریز و قرز رنگ آن به مصرف تغذیه می رسد و برای مصارف زمستانی ذخیره می شود.
C.florida
با نام سرخک که گل، میوه، رنگ پاییزی، حالت رشد در زمستان و پوست تنه، از جنبه های زیبایی این درختچه به شمار می رود. در حواشی خیابان، سطح چمن، کنار آب مورد کاشت قرار می گیرد. ارتفاع گیاه بین 3-9 m متغیر است. دارای برگ های ساده، متقابل و کامل به طول 7-15 cm، پهنای 4-10 cm و نوک تیز هستند.
در ابتدای رشد برگ ها سرخ رنگ بوده که به تدریج به رنگ سبز درخشان در می آیند و در پاییز قبل از خزان دوباره قرمز رنگ می شوند . این گیاه بهترین رشد را در محیط های سرد دارد و رطوبت زیاد را می پسندد.
گل های آن از فروردین تا اوایل اردیبهشت ظاهر می شوند. میوه این گیاه زینتی بوده و پرندگان را به سوی خود جلب می کند. میوه این گونه به رنگ ارغوانی تیره و به صورت توده های درخشان در ماه های شهریور و مهر نمایان می شوند.
بارندگی مورد نیاز آن 750 mm و متوسط درجه حرارت سالیانه 21 درجه سانتیگراد است. حداقل درجه حرارت 35- درجه سانتیگراد را تحمل می کند. در خاک های اسیدی که PH آن بین 7-6 است رشد می کند.
C.australis
درختچه ای با ارتفاع 2-4 m با شاخه های جوان ارغوانی تیره و کرک دار سرانجام بی کرک شونده، دمبرگ ها به طول 6-10 mm برگ ها به طول 4-10 cm، بیضی پهن یا تخم مرغی، نوک دار، رگبرگ های دو سطح برگ 4-3 تایی، کرک پوش روی رگبرگ ها کمی انبوه است.
C.alba
آل سفید درختچه ای با سه متر ارتفاع است. شاخه های آن تقریبا راست و بدون انحنا می باشد. در مناطقی با زمستان های سرد، شاخه های عریان این درختچه به رنگ قرمز خونی بسیار جذابی در می آید. برگ های آن سبز بوده و در پاییز به رنگ قرمز در می آید. گل های کوچک، خوشبو و سفید مایل به زرد رنگ این درختچه در خوشه های نسبتا پهن به عرض 3-5 cm نمایان می شود. میوه بیضی شکل گیاه سفید رنگ بوده و گاهی به رنگ سفید مایل به آبی هم مشاهده می شود . از این گیاه می توان به عنوان حصار نیز استفاده کرد.
C.angiunea
در نواحی جنگلی، بوته زارها و سواحل رودخانه ها می روید. دارای میوه سیاه آبی با نقاط سفید مانند است و هسته ای با فرم کروی است .
C.canadensis
دارای گل های سفید رنگ به صورت خوشه ای و برگ های سبز رنگ می باشد. میوه های کوچک قرمز رنگ آن قابل خوردن است و در اواخر تابستان و اوایل پاییز نمایان می شود. کاربرد آن در باغ های صخره ای بزرگ در کنار صخره ها و یا شکاف های بین آنها ، می باشد.
C.foemina
دارای شاخه های زینتی است و دارای هسته ای با فرم کروی است.
شروع باردهی درختچه از سن 4-3 سالگی بوده و باردهی اقتصای آن از سال هفتم به بعد آغاز می شود. عمر آن زیاد بوده و با توجه بع شرایط اقلیمی، رسیدگی و هرس مناسب متغیر است. به طور میانگین تا 50 سال و گاها در بعضی نقاط جهان تا 300 سال عمر می کند.
زغال اخته سال آوری ندارد و از پهن برگان بسیار مقاوم به سایه است. درختچه زغال اخته معمولا در نور زیاد خورشید به صورت راست و عمودی رشد می کند و در سایه، شاخه ها گسترش عرضی می یابند. عمدتا درختچه زغال اخته دارای میوه فراوانی است.
این گیاه درختچه ای است کوچک و خزان پذیر که گاهی حجیم و بزرگ شده که ارتفاع آن در این شرایط به 5-6 m می رسد و زمانی محدود به فرم بوته ای است. ارتفاع درختچه زغال اخته در سن 25-20 سالگی به 8 m نیز می رسد.
قطر تنه بین 15-30 m تغییر می کند. پوست تنه به صورت ورقه ورقه، مجعد و قهوه ای مایل به زرد است. درختچه دارای رنگ ساقه قهوه ای تیره تا خاکستری است و هر ساله پوست اندازی دارد.
شاخه چند ساله به رنگ خاکستری تا قهوه ای تیره که شاخه های منشعب شده آن به رنگ زرد مایل به سبز و شاخه یکساله به رنگ زرشکی تا قرمز روشن نمایان است.
جوانه برگ ها نوک تیز و پوشیده از کرک های کوچک سفید است.
برگ ها در زغال اخته تخم مرغی و گاهی بیضی شکل، نوک تیز و به صورت متقابل است که اغلب پشت برگ ها کمرنگ تر است. برگ ها دارای طول 6-10 cm و عرض 3-7 cm و طول دمبرگ آن به 5-10 cm می رسد. برگ دارای 5-3 رگبرگ است و دارای کرک های خوابیده در سطح برگ می باشد که موقع لمس کردن، سطح برگ ها زبر و تحریک کننده است.
جوانه های گل درشت، گرد، زرد رنگ و بیشتر جانبی بوده که روی شاخه های سال قبل به وجود می آیند. گل ها زودرس و هر گل آذین دارای 25-12 گل زرد رنگ است که در اواخر اسفند و اوایل بهار با توجه به شرایط آب و هوایی منطقه باز می شود. گل ها به طور میانگین تا سه هفته زیبایی و دوام خود را حفظ می کنند.
ریشه های زغال اخته رشد سطحی دارند و باید عمق شخم در بین ردیف های کشت کمتر باشد تا به ریشه صدمه نرسد.
درختچه زغال اخته چه به صورت خودرو و جنگلی و یا کاشته شده در فضای آزاد در صورتی که به حال خود رها شود، پاجوش های فراوانی از آن می روید که می توان از آنها برای تکثیر و ازدیاد درختچه استفاده نمود. در موقع هرس بهتر است پاجوش ها را حذف کرد تا جلوی رشد گیاه را نگیرد.
میوه زغال اخته شفت است که برون بر آن همان پوست نازک روی میوه است که ابتدا سبز بوده و سپس به رنگ زرد نارنجی، قرمز روشن، قرمز تیره و نهایتا به رنگ آلبالویی در می آید. میان بر عبارت است از قسمت گوشتی میوه که ضخامت آن نسبتا زیاد است و در ارقام مختلف متفاوت است. درون بر عبارت است از پوسته چوبی هسته که به رنگ تقریبا بژ یا کرم روشن است و دانه را از آسیب های مختلف محفوظ می دارد.
میوه دارای طعم مطبوع ترش شیرین و از آنجایی که بسیاری از میوه ها به صورت نیم رسیده و یا تا حدودی نارس برداشت می شوند، اسیدیته (ترشی) آنها فوق العاده زیاد است. شکل آن گرد، کشیده، دوکی یا گلابی شکل می باشد.